قدیمی ترین نانوایی ایران کجاست؟

 

«احمد قطبی» مشهور به «شیخ احمد» صاحب نانوایی است که عنوان نانوایی هم به نام خودش مزین شده. با اینکه چند سالی است خودش پای تنور نمی‌ایستند، اما حضور فعالی در نانوایی پسرش دارد. نانوایی، شغل آبا و اجدادی «شیخ احمد» محسوب می‌شود. او متولد 1308 است و نانوایی «شیخ احمد» هم گرچه چند سالی است تعطیل شده، اما قرار است دوباره تنور آن روشن شود. احمد قطبی به همشهری می‌گوید: «شغل پدر و پدربزرگم هم نانوایی بود. خود من هم از 7 سالگی در نانوایی پدرم مشغول به کار شدم و هیچ وقت شغل دیگری را تجربه نکردم. به پخت نان علاقه داشتم، درست مثل پدرم.»

 

او ادامه می‌دهد: «یادم است پدربزرگم هم نانوا بود. نامش آشیخ عبدالحسن قطبی بود و در کوهبنان همه او را می‌شناختند. جزو افراد معتمد شهرستان بود. اینها را گفتم تا بگویم من از پدر و پدربزرگم کار کردن در نانوایی را یاد گرفتم.»

 

نانوایی «شیخ احمد» به همراه خودش به‌ عنوان پیشکسوت نانوایی کرمان برای ثبت در فهرست ملی آثار ملموس و ناملموس کشور مستندسازی شده و با تمهیدات اندیشیده شده مرمت و احیا و فعال شدن آن در دستور کار قرار گرفته است. «شیخ احمد» شناسنامه این نانوایی است؛ نانوایی که با جان و دل از آن نگهداری کرده و به گفته خودش، مردم نانوایی را خیلی دوست داشته و دارند. «شیخ احمد» می‌گوید: «قدیم‌ها دادوستد می‌کردیم. ما نانوا بودیم و وقتی قرار بود گندم خریداری کنیم، نان را بر روی یک کفه ترازو گذاشته و گندم را در کفه دیگر ترازو. یعنی نان می‌دادیم و گندم می گرفتیم. بعد گندم را آسیاب می‌کردیم و با جمع‌آوری هیزم،‌ تنور را برای پخت نان آماده می‌کردیم. آن موقع تافتون سنتی می‌پختیم.»

 

در زمانه‌ای که ارباب و رعیت در جای جای کشور رواج داشت، «شیخ احمد» نیز به عنوان فرد زاده شده در یک خانواده رعیت، خاطرات جالبی از گذشته دارد. قطبی می‌گوید که گندم را از ارباب تهیه می‌کردند و اینکه گاهی ارباب گندم در اختیار نانوایی قرار نمی‌داده است. «شیخ احمد» می‌گوید: «زمانی که نوجوان بودم، گاهی گندم نبود. می‌گفتند قحطی شده یا گران است و به صرفه نیست. برای همین، همیشه از آرد گندم استفاده نمی‌کردیم. گندم را از ارباب می‌گرفتیم و وقتی ارباب می‌گفت گندم نیست، به جای آن به ما جو، ارزن، عدس و ذرت می‌داد.»

 

او یادآور می‌شود: «به همین دلیل، یادم است نان ارزن، عدس، ذرت و جو هم می‌پختیم. از هر یک سه چهار کیسه آسیاب می‌کردیم و به پخت نان ادامه می‌دادیم. البته برای خود ارباب همیشه گندم بود.»‌

 

در دورانی که قحطی ایران را فرا گرفته بود، نانوایی «شیخ احمد» همیشه باز بود و کار می‌کرد. او می‌گوید، درست است که گاهی نان گندم نداشتیم، اما از غلات دیگر نان می‌پختیم تا مردم بدون نان نمانند: «نان گندم از همه بهتر بود ولی وقتی نان گندم نبود، هر چه که می‌پختیم، مردم تهیه می‌کردند.»

 

به گفته رئیس میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی کوهبنان در این شهرستان نانوایی‌های دیگری هم هست که قدیمی به حساب می‌آید، ولی نانوایی «شیخ احمد» از همه نانوایی های کوهبنان قدیمی‌تر است. مهدی احمدی به همشهری می‌گوید: «قدمت این نانوایی به بیش از 100 سال می‌رسد.» او درباره اینکه چرا نانوایی «شیخ احمد» چند سال پیش تعطیل شد، عنوان می‌کند: «خوشبختانه صاحب نانوایی در قید حیات و همچنان مشغول به کار است. البته در نانوایی قدیمی در حال حاضر نان پخت نمی‌شود. اجداد آقای شیخ احمد قطبی نانوا بودند و خودش هم از کودکی در نانوایی پدرش کار می‌کرد.»‌

 

رئیس میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی کوهبنان می‌گوید: «نانوایی شیخ احمد در حال حاضر تعطیل است، ولی بافت قدیمی آن پابرجاست. البته این نانوایی طی زمان دچار آسیب‌هایی شده است. قرار است بافت نانوایی مرمت و احیا شود، طوری که علاوه به قرار گرفتن در فهرست آثار ملی، بار دیگر شروع به کار کند.»

 

به گفته مهدی احمدی، خوشبختانه این سازه شرایط مناسبی دارد و می تواند با شروع به کار، برای عموم مردم خدمت‌رسانی کند.

 

«فرزندان شیخ احمد نیز نانوا هستند و این شغل نسل به نسل با خانواده آقای قطبی همراه بوده است. پسر آقای شیخ احمد در حال حاضر یک نانوایی دارد که در آنجا نان سنگگ و تافتون پخت می‌شود. نوه شیخ احمد نیز نانواست و به صورت خانوادگی در حرفه مشغول به کار هستند.» رئیس میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی کوهبنان با ذکر این توضیحات، معتقد است که یکی از دلایل حفظ نانوایی «شیخ احمد»، شغل خانوادگی آنهاست. مهدی احمدی البته به دلایل دیگری پایداری این سازه باارزش اشاره می‌کند و می‌گوید: «در گذشته در کوهبنان حرفه سفالگری وجود داشت و دلیل آن، خاک مناسب است. به همین دلیل، از خاک این منطقه برای سفالگری و درست کردن کاهگل برای ساخت خانه استفاده می‌شد. از آنجایی که خاک بسیار مرغوبی دارد، سبب شده نانوایی شیخ احمد با قدمت بیش از 100 سال همچنان پابرجا بماند.»‌

 

جالب اینکه تنور قدیمی نانوایی «شیخ احمد» طی دهه‌ها آسیب ندیده است. رئیس میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی کوهبنان می‌گوید: «تنوری که از آن برای پخت نان استفاده می‌شد، بیشتر از 70 سال قدمت دارد، در حالی که کاملا سالم است و بدون ترک خوردگی. شرایط این تنور به گونه است که همچنان می‌توان از آن برای پخت نان بهره برد.» او تاکید می کند: «مرمت نانوایی قرار است با همان سبک و سیاق قدیمی صورت بگیرد قدیمی ترین نانوایی و هم قدیمی‌ترین نانوا استان کرمان در شهرستان کوهبنان قرار دارد.»

 

شهرستان کوهبنان در فاصله ۱۴۰ کیلومتری شمال مرکز استان کرمان واقع شده است.