زالزالک میوه‌ای پاییزی است که این روزها در بازار میوه‌فروشان بسیار به چشم می‌خورد. این میوه اگرچه جثه‌ای کوچک دارد ولی بسیار پرفایده و مغذی است و به رنگ‌‌های زرد و نارنجی در اکثر نواحی معتدل می‌روید.
نام علمی: crataegus aronia Bose
تیره: گلسرخیان
اشکال دارویی: میوه، گل، ریشه، پوست درخت
خواص درمانی: ملین، مقوی معده، بازکننده ی گرفتگی ها و محرک، مقوی قلب.
ترکیبات و ویتامین ها: اسید سیتریک، اسید تاتاریک، پکتین، روغن چرب، قندهای گلوکز فروکتوز و... .
موارد استفاده: ناراحتی های گوارشی، اسهال، کمی ویتامین C تب بر (پوست درخت)، اختلالات عصبی (گل) و... .
رسیده این میوه شیرین، گوشتی و دارای هسته‌های زردرنگ فراوان است که اگر با احتیاط مصرف نشود هسته‌های آن میتواند قاتل دندان‌‌های شما باشد. این میوه علاوه بر ویتامین‌هایA ،B،C و جوهر مازو یعنی تانن دارای کلسیم و مختصری ترشی و پکتین است که برای تقویت قلب و معده بسیار توصیه می‌شود. مهم‌ترین اثر زالزالک روی قلب، تنظیم کردن حرکات نامنظم آن است و از تپش قلب و ضربان شدید آن جلوگیری می‌کند. در اغلب کشورهای اروپایی خصوصا آلمان برای درمان بی‌نظمی ضربان قلب از گیاه زالزالک استفاده می‌شود. همچنین زالزالک در درمان آنژین و تصلب شرایین (سفت شدن دیواره رگ‌ها) بسیار کاربرد دارد. این میوه به علت غنی بودن از اسید تارتاریک و اسید مالیک نیز در مواقع کم‌خونی و سل اثر نیکویی دارد. زالزالک به دلیل آن که دارای مقدار زیادی تانن است بسیار قابض بوده و می‌توان آن را جهت درمان اسهال‌های خونی به کار برد.
البته نوع کوهی آن قابض‌تر از سنجد است و از خونریزی معده نیز جلوگیری می‌کند. بد نیست بدانید در شمال ایران گونه‌های وحشی زالزالک به شکل خودرو در جنگل‌ها می‌روید که به آن «ولیک» گویند. رنگ زرد و صورتی این میوه در بدن تبدیل به ویتامینA می‌شود و بسیار اشتها را زیاد می‌کند. البته این میوه را وقتی که کاملا رسیده و رنگ انداخته مصرف کنید تا دچار ناراحتی‌های گوارشی ناشی از خام بودن میوه نشوید.
نارسی این میوه نیز فوایدی دارد و میتواند التهاب معده و صفرا را برطرف کند. خشک‌شده این میوه نیز بسیار در مقاصد طبی استفاده می‌شود.
زالزالک اگر به خوبی خشک شود تنها مقداری از ویتامینC خود را از دست می‌‌دهد ولی دیگر ترکیبات شیمیایی خود را حفظ می‌کند. لذا برای نگهداری زالزالک خشک باید آن را در محلی که هوایش دائما عوض می‌شود نگه داشت.
البته در مقایسه، میوه تازه زالزالک اثرات نیکوتری دارد و میتواند به ازدیاد شیر مادران شیرده و افزایش کیفیت آن بیفزاید. یکی از مواد مفید موجود در زالزالک فلاونوییدهایی می‌‌باشند که نسبت به رنگ میوه شدت اثرات آنتی‌اکسیدانی آنها تغییر می‌کند. میوه‌های قرمزرنگ دارای اثر قوی، صورتی اثری ضعیف و زرد اثر ضعیف‌تری دارند. علاوه بر میوه زالزالک از گل آن نیز برای درمان استفاده می‌شود. گل زالزالک برای درمان تشنج مفید بوده و حرکات نامنظم قلب را تنظیم می‌کند. لذا دم‌کرده آن برای درمان بیماری‌های مزمن قلب استفاده می‌شود.
توجه: زالزالک رسیده برخلاف جثه ریزش از مقدار قند بالایی برخوردار است. به گونه‌ای که در 100 گرم آن 70 کالری انرژی نهفته است. لذا افراد دچار اضافه وزن و بیماران قندی باید در مصرف آن محتاط باشند.
مشخصات ظاهری:
زالزالک دارای گونه های مختلفی می باشد و ما فقط مشخصات یک گونه آن را توضیح می دهیم. درختچه ای است با خارهای کوتاه به طول یک سانتی متر و ارتفاع درختچه در حدود 7 متر و شاخه های جوان آن خزی و سپس صاف و سفیدمایل به قهوه ای می شود.
برگ هایش بادبزنی شکل تخم مرغی که قسمت انتهای آن معمولاّ به قسمت های عمیقی تقسیم و به چند قسمت منشعب می شود. میوه ی آن گوشتی، گرد، زرد مایل به سرخی، به قطر 2 - 5/1 سانتی متر و دارای چندین هسته است. طعم آن ترش و شیرین می باشد.
مقدار و طریقه مصرف:
زالزالک به علت داشتن جوهر مازو یعنی تانن، جهت درمان تنگی جدار روده ها و معده مفید می باشد. ضد خونریزی و برای پاک کردن رحم تجویز می شود.
برگ زالزالک پخته به صورت مرهم به کار برده می شود و با مالش آن بر روی پوست، ورم ها بر طرف خواهند شد.
ک.ف