اگر سیستم مغز و اعصاب با اختلال خونرسانی مواجه شود اختلالات حسی، حركتی به وجود می‌آورد که با علائم خاص خود همراه است؛ اگر این سیستم تحلیل برود یكسری از بیماری‌ها مثل آلزایمر، پاركینسون و ام اس را پدید می‌آورد و اگر این سیستم تحت تاثیر میكروب‌ها و ویروس‌ها بیمار شده باشد به اشكال مختلف علائم دیگری آشکار میشود. اینها همه بیماری‌هایی هستند که در تخصص «مغز و اعصاب» یا «نورولوژی» به آن پرداخته می شود.
به گزارش لقمه، در این گفت‌وگو، دکتر سیدمحمد علی اکبریان، نورولوژیست و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران به توضیح در مورد مهم‌ترین بیماری‌های نورولوژیک در ایران می‌‌پردازد و ماجرای واقعی بیمارانی را نقل می‌کند که به دنبال مصرف داروهای لاغری دچار عوارض عصبی شده و جانشان را از دست داده‌اند.
چطور می شود از ام اس پیشگیری کرد؟
همه می‌توانند با این بررسی‌های به موقع، سن ابتلا به سكته‌های مغزی را خیلی طولانی‌تر كرده و زمان بروز این مشكلات را تا دهه‌های 70 و 80 زندگیشان به تعویق بیندازند. درخصوص بیماری‌هایی مثل صرع و تشنج هم باید به موقع افراد شناسایی شده و تحت درمان قرار گیرند. برای بیماری «ام‌اس» كه گفته میشود عوامل استرس‌زا و فشارهای عصبی تشدیدكننده حملات آن است باید راهكارهای مقابله‌ای را پیش گرفت. با استفاده از مواد غذایی تازه، مصرف آنتی‌اكسیدان‌ها و ویتامین‌های موردنیاز بدن در كنار داشتن تحرك كافی و لازم روزانه می‌توان از بروز بسیاری از مشكلات در سنین پایین جلوگیری كرد. برخی از بیماری‌های سیستم عصبی جنبه ارثی و ژنتیك دارند؛ مثلا بیماری‌هایی مثل آلزایمر كه جنبه وراثت دارد. اینجا هم با شناسایی به موقع فرد بیمار و بررسی‌های ساختار ژنتیك او می‌توان احتمال بروز و شیوع این بیماری را در تك‌تك افراد خانواده و بستگان كاهش داد و با درمان‌ها و اقدامات پیشگیرانه می‌توان بروز آن را به تاخیر انداخت.
ایرانی ها باید از کدام بیماری بیشتر بترسند؟
آنچه در كشور ما به نسبت تمامی بیماری‌های اعصاب شیوع بالاتری دارد، اختلالات عروقی و سكته‌های مغزی است. در بسیاری از كشورهای جهان، سكته‌های مغزی سومین عامل مرگ و میر محسوب میشود كه این جایگاه در ایران به دلیل آمار بالای تصادفات، سكته‌های مغزی را به جایگاه چهارم سوق داده است. با كمی دقت و بررسی‌ها سلامت از جمله فشارخون، دیابت، چربی خون، مصرف دخانیات، كاهش استرس، بهبود تغذیه و انجام پیشگیرانه می‌توان این جایگاه كشورمان را به گونه‌‌ای تنزل داد تا دیگر شاهد بروز سكته برای افراد در دهه‌های چهارم به بعد عمر نباشیم. خونریزی‌های مغزی از یك‌سو و ناتوانی بدن در رساندن خون به قسمت‌های مختلف مغز از سوی دیگر، 2 عامل اصلی سكته‌های مغزی محسوب می‌شوند. براساس اینكه خون به كدام قسمت مغز نرسد یا كمتر برسد، عملكرد آن نقطه از مغز دچار اختلال شده و درنهایت از كار می‌افتد و فرد را دچار عواقب و پیامدهای مقطعی یا دائمی آن خواهد كرد. اگر خون به نقاطی كه فرمان‌های حركتی مغز را صادر می‌كند نرسد یا دچار اختلال شود، بی‌شك آن نقطه دچار مشكل شده و باعث فلج اندامی یا حركتی در ناحیه وابسته به آن قسمت از مغز میشود. فلج دست و پا، فلج صورت، بی‌اختیاری در ادرار و مدفوع، اختلال در دید و تكلم و تحرك ازجمله پیامدهای آن است.
مرگ ناگهانی به دنبال خروج از سرویس بهداشتی!
سكته مغزی از یك اختلال سرگیجه‌ای موقت یا اختلال موقتی حركتی در راه رفتن آغاز شده و حتی در موارد ناگهانی، منجر به مرگ یكباره میشود. اگر سكته به دلیل خونریزی‌های مغزی باشد یا به دلیل سابقه فشارخون بالا بوده یا اختلالات عروق مغزی مطرح میشود. با یك فعالیت ناگهانی و فشار به بدن، برخی افراد دچار پارگی عروق مغزی و درنهایت، علائم سكته در درجات خفیف تا شدید می‌شوند؛ به همین دلیل توصیه میشود افراد از هرگونه حركت ناگهانی، ورزش‌های سنگین بدون آمادگی قبلی (در مواردی شاهد مرگ ورزشكاران حرفه‌ای بودیم)، همچنین از فشار آوردن هنگام اجابت مزاج در زمان یبوست‌های مزمن پرهیز كنند. از یك ضعف، اختلال سطح هوشیاری گرفته تا مرگ ناگهانی، محدوده آسیب‌های مغزی در اینگونه افراد است. هنگام اجابت مزاج به منظور جلوگیری از فشار آمدن به عروق مغزی علاوه‌بر خویشتنداری برای زور زدن پیشنهاد میشود از دستشویی‌های فرنگی استفاده شود. موارد متعددی از مرگ‌های ناگهانی پس از خروج از سرویس بهداشتی به دلیل همین مسئله است.
چرا سکته مغزی درجوانان بیشتر شده؟
نباید فراموش كرد كه سكته‌های مغزی در افراد جوان كشورمان نیز آمار بالایی دارد. در خانم‌های 20 تا 45ساله كشورمان كه به‌دلایل خاص مجبور به مصرف ناگهانی و خودسرانه داروهای ضدبارداری می‌شوند به دلیل افزایش یكباره غلظت خون و لخته شدن آن در سیاهرگ‌های مغزی، بارها شاهد سكته‌های ناگهانی بوده‌ایم. این افراد با اختلالات هوشیاری، حركتی، فلج‌اندام‌ها یا ناتوانی در تكلم توسط اورژانس یا خانواده‌ها به بیمارستان منتقل می‌شوند كه در پی دریافت شرح حال و معاینات بالینی، متخصصان به مصرف اینگونه داروها در دوزهای خطرناك یا بدون تجویز پزشك پی می‌برند. توصیه میشود كه خانم‌ها از مصرف داروهای ضدبارداری موسوم به كنتراسپتیوها (contraceptives) بدون تجویز پزشك و خودسرانه یا به صورت ناگهانی جدا اجتناب كنند. هرگونه به‌هم خوردن تعادل در هورمون‌های استروژن و پروژسترون بدن به صورت ناگهانی و غیرمنطقی می‌تواند حتی به مرگ افراد ختم شود.
اگر بغل دستی‌تان سکته کرد، چه باید بکنید؟!
با مشاهده اختلال در تعادل و سرگیجه موقتی، اختلال سطح هوشیاری، فلج موقتی، اختلال حسی نیمه بدن، دوبینی یا كوری ناگهانی، اختلال در میدان دید به صورت ناگهانی، اختلال اسفنگتری و بی‌اختیاری‌های ادراری و مدفوعی، اختلال گفتاری و رفتاری به صورت ناگهانی باید به احتمال بروز سكته یا خونریزی مغزی پی ببریم و فرد بیمار را به سرعت به بیمارستان انتقال دهیم. در این شرایط از باز بودن راه‌های هوایی دهان و بینی بیمار مطمئن شوید و از خوراندن هرگونه ماده غذایی یا نوشیدنی اجتناب كنید. توصیه میشود از گرم كردن بدن بیمار خودداری كنید زیرا گرم شدن بدن اینگونه افراد موجب افزایش نیاز مغز به اكسیژن شده و درصد آسیب‌های مغزی را بالا می‌برد. بررسی‌ها حاكی است كه اگر افراد دچار سكته مغزی را در شرایط سرد به بیمارستان انتقال داده یا در شرایط سرما تحت مداوا قرار دهیم، درصد عوارض و اختلالات مغزی پیرو سكته و خونریزی مغزی تا 25درصد كاهش می‌یابد. در موارد فشارخون بالا از خوراندن قرص‌های ضدفشارخون، قرص زیرزبانی یا كاهنده فشارخون مثلا آدالات (نفیدپین) یا هر اقدامی كه موجب كاهش ناگهانی فشار خون میشود باید جدا خودداری كرده و بیمار را توسط اورژانس در اولین زمان ممكن به بیمارستان یا درمانگاه نزدیك محل انتقال داد.
یک داستان تلخ اما واقعی
نمونه بارز و عینی مطلبی که گفته شد، بروز چند مورد مرگ در اثر مصرف داروی گیاهی ضدچاقی كه از طریق ماهواره تبلیغ می‌شد در شهر تهران است. یك مورد داروی گیاهی ضدچاقی كه داخل كپسول پر شده بود، پس از چندبار مصرف توسط یك خانم 26ساله چندی پیش موجب مرگش شد. موضوع از این قرار بود كه نامبرده با تهیه داروی ضدچاقی گیاهی از یكی از شبكه‌های ماهوارهای و مصرف چند دوز آن دچار مسمومیت با الكل صنعتی یا در اصطلاح متانول شده است.
از آنجا كه محیط داخل كپسول‌های قرص گیاهی، بی‌هوازی بوده و پس از تخمیر گیاه داخل آن منجر به تولید عرق چوب یا الكل متیلیك میشود، مصرف‌كننده با چندبار مصرف این دارو كه دوزاژ مشخصی نیز برای افراد ندارد، دچار عوارض مسمومیت با الكل صنعتی و درنهایت مرگ میشود.
این خانم 26ساله كه در بیمارستان آریا بستری شده بود پس از بررسی‌های آزمایشگاهی و تعیین میزان خونی الكل متیلیك در پی مصرف قرص‌های ضدچاقی گیاهی با اختلالات سطح هوشیاری، درنهایت فوت شد. نامبرده 110 كیلوگرم وزن داشت و با مصرف قرص‌های جادویی كاهش وزن به 93 كیلوگرم رسیده بود.
2 مورد دیگر نیز توسط آقای دكتر آذر و آقای دكتر وطن‌دوست، از همكاران من مورد پیگیری قرار گرفت كه آن دو نیز در پی مصرف اینگونه قرص‌ها دچار نابینایی هر دو چشم به دلیل اثر الكل متانول تولید شده در نتیجه تخمیر داخل كپسول دارو شده و دیگری پس از بروز عوارض عصبی و اختلالات هوشیاری، درنهایت جان خود را از دست داد كه موارد از نظر پزشكی قانونی تایید شد و علت نیز همان مصرف قرص‌های حاوی متانول بود.
چطور مواد مخدر، مغز را می‌ترکانند!
سیستم عصبی بدن ما توسط 30نوع ماده شیمیایی واسطه‌ای موسوم به نوروترانسمیتر تحت‌كنترل است و هرگونه اختلال در روند طبیعی آن یا دست‌كاری موجب تاثیرات مختلفی در عملكرد مغزی فرد میشود. با همین دیدگاه است كه بسیاری از داروها در دنیا تولید شده و از آنها در درمان بسیاری از بیماری‌های مغز و اعصاب بهره‌گیری میشود. در بیماری‌هایی چون آلزایمر، صرع، تشنج، پاركینسون و... با همین مكانیسم متخصصان میزان مواد شیمیایی و واسطه‌های عصبی را به تعادل رسانده یا افزایش و كاهش می‌دهند تا علائم بیماری از بین برود. اما در افرادی كه از سلامت كامل هم برخوردارند با مصرف هرنوع دارو یا ماده مخدری از جمله هروئین، حشیش و سایر آمفیتامین‌ها و مواد محرك شاهد بروز اختلالاتی در این نوروترسمیترها هستیم و گاهی عوارض حتی تا پایان عمر هم می‌ماند. این در شرایطی است كه در برخی افراد آلودگی با این مواد حتی فقط برای یك یا دو بار بوده است اما به دلیل تفاوت پاسخگویی بدنی هر فرد با فرد دیگر، می‌بینیم كه در یكی پاسخ به شكلی حاد و طولانی‌مدت است اما در یكی دیگر گذرا و سطحی است. یكی از علل قتل‌ها و جنایات در افرادی كه از داروها و مواد روان‌گردان استفاده كرده‌اند همین برهم ریختن تعادل در نروترانسمیترهاست. از این‌رو بسیاری از معتادان درنهایت قابلیت مجرم شدن و آسیب‌رساندن به سلامت تك‌تك افراد جامعه را دارند اگرچه بیمار محسوب می‌شوند.
داروهای ماهوارهای، دشمن مغز!
درخصوص مصرف داروها و موادمخدر گفتیم؛ در ادامه بد نیست در مورد مصرف داروهای ماهوارهای به ویژه آن دسته از داروهایی كه برای كاهش یا افزایش وزن تبلیغ میشود نیز بدانید. بسیاری از این داروها به كم‌عارضه، بی‌عارضه، سریع‌الاثر و از همه مهم‌تر گیاهی بودن موسوم هستند؛ گیاهی بودن یك دارو دلالتی بر بی‌ضرر بودن آن ندارد. هرچیزی كه به عنوان دارو مصرف میشود باید ابتدا از نظر دوزاژ و مواد موثر آن مورد ارزیابی قرار گرفته، سپس با تایید كارشناسان ادارات غذا و دارو و مراجع ذی‌صلاح عمومیت پیدا كند. متاسفانه در بسیاری از موارد هر نوع دارو با هر دوزی از مصرف برای هرنوع اختلال و افزایش یا كاهش وزن تجویز میشود كه این رفتاری غیرعلمی محسوب میشود. نكاتی ریز اما مهم در مصرف این داروها باید مورد توجه قرار گیرد؛ به عنوان مثال گل انگشتانه كه از آن برای ساخت نوعی داروی قلبی استفاده میشود اگر خارج از دوزاژ مصرف میشود با وجود اینكه گیاهی نیز بوده قادر به ایجاد مرگ در مصرف‌كننده است یا اینكه مصرف میوه گریپ‌فروت با داروهای ضدچربی خون موجب چند مورد مرگ در بیماران شده است؛ بدین‌ترتیب از مصرف تجربی و غیرعلمی داروهای گیاهی باید پرهیز كرد.
هشدارها را جدی بگیرید!
درخصوص تبلیغات ماهوارهای مجددا هشدار می‌دهیم. همین‌طور یك مورد تبلیغ دیگر درخصوص درمان بیماری‌های سخت و صعب‌العلاج عصبی با سلول‌های بنیادین در ماهواره وجود دارد كه نسبت به آن نیز هشدار می‌دهیم. درخصوص داروهای گیاهی باید دانست كه تركیب كردن چند نوع گیاه با هم توصیه نمی‌شود. مصرف بیش از حد آن نیز مضر بوده، چون مواد سمی از خود آزاد كرده یا اثر خود را برجای نمی‌گذارد. این نكته حتی درخصوص چای سبز نیز توصیه میشود؛ اینكه مصرف بیش از حد آن هم می‌تواند خالی از عارضه نباشد. همچنین باید سعی شود از داروهایی كه مورد تایید سازمان غذا و داروی ایران یا ایالات‌متحده بوده (FDA) و با نظر پزشك معالج تجویز میشود استفاده کرد.