به گزارش لقمه، اشتغال و توسعه کشاورزی در منطقه "باهوکلات" دشتیاری شهرستان چابهار در استان سیستان‌وبلوچستان در حد رویا باقی می‌ماند و طرح آبرسانی به زمین‌های کشاورزی در این منطقه عملاً پس از چند سال ناکارآمدی به حاشیه رانده می‌شود.
باهو کلات، بزرگ‌ترین تولید‌کننده "موز" در ایران امروز از بی‌تدبیری متولیان حوزه کشاورزی رنج می‌برد و از بین رفتن مزیت‌های تولید موز و هندوانه را به نظاره نشسته؛ منطقه‌ای که نزدیکی آن به مرز پاکستان حساسیت‌ها و محدودیت‌های ویژه‌ای را پشت سر خود می‌بیند.
از بین رفتن مزیت‌های تولید موز در این منطقه و بی‌تفاوتی دست‌اندرکاران نسبت به این موضوع، موجبات نگرانی کشاورزان این منطقه را فراهم کرده است چراکه به گفته بسیاری از آنها از بین رفتن اشتغال موجود در نهایت به بالا رفتن آمار بزهکاری در منطقه ختم خواهد شد.
مشکلات کشاورزان این منطقه تنها به کم‌آبی و بی‌توجهی مسئولان ختم نمی‌شود چراکه طرح آبرسانی به مزارع که در دولت هشتم آغاز شده بود در دولت نهم به صورت ناقص به بهره‌برداری رسید و همین موضوع امروز به یکی از بزرگ‌ترین معضلات کشاورزان تبدیل شده است.
از طرفی این منطقه نمونه بارز نواحی نیمه‌‌خشک محسوب می‌شود که حداکثر درجه حرارت 49 و حداقل آن هفت درجه سانتی‌گراد اندازه‌گیری شده است.
بر همین اساس بارندگی در این ناحیه اتفاقی و به صورت رگبار با تعداد روزهای بارندگی کمتر از 20 روز در سال صورت می‌گیرد که با وجود میانگین حدود 125 میلی‌متر در سال حداکثر بارندگی به میزان 121 میلی‌متر طی 24 ساعت نیز در منطقه گزارش شده است که جاری‌شدن سیل‌های نابهنگام و مخرب را موجب می‌شود.
براساس این گزارش: کشت یکپارچه، جلوگیری از خرد شدن اراضی، افزایش درآمد سرانه کشاورزی، استفاده از شیوه‌های پیشرفته کشاورزی و دامپروری، امکان احداث تاسیسات زیربنایی و صنایع تبدیلی، استفاده از تمامی ظرفیت بخش اعم از فرآورده، ضایعات و... فروش به موقع و اقتصادی محصولات، استفاده از ماشین‌های پیشرفته کاشت، داشت و برداشت و به وجود آمدن شرایط مدیریت تولید و ایجاد اشتغال در سطح وسیع، اهداف دولت هشتم در اجرای طرح آبرسانی به زمین‌های کشاورزی باهوکلات بود که امروز به واسطه اجرای ناقص در دولت هشتم نه تنها محقق نشده است بلکه کشاورزان را تبدیل به بدهکاران بانکی کرده و با کاهش بارندگی در سال‌های اخیر و همچنین هدر رفت بخش قابل توجهی از آب منتقل شده از سد پیشین در آینده‌ای نه‌چندان دور کشاورزان بدهکار کنونی به جرگه بدهکاران بیکار خواهند پیوست.
با توجه به احداث سد در دولت‌های قبلی و طرح آبرسانی به زمین‌های کشاورزی در دولت هشتم و اتمام ناقص آن در دولت نهم بیراه نیست اگر بگوییم سد پیشین شکار شد؛ شکاری بلااستفاده اما بنابراین گزارش اراضی دشت باهوکلات زیر شبکه سد پیشین در سطح 10 هزار هکتار است و فاصله سد پیشین تا بند انحرافی «شیرگواز» 42 کیلومتر آب رها شده از سد به صورت ثقلی جریان یافته و وارد بند شیرگواز می‌شود سپس از طریق یک کانال بتنی به طول هفت کیلومتر آب مورد نیاز و قابل تنظیم به رأس شبکه توزیع در اراضی به منطقه منتقل می‌شود و از آنجا توسط دو کانال شرقی و غربی در سطح دشت پخش و سپس توسط کانال‌های درجه دو و سه به اراضی منتقل می‌شود.
انتقال آب تا بند شیرگواز به صورت غیراصولی بوده چراکه براساس پیش‌بینی‌های صورت پذیرفته در طرح اولیه این انتقال باید با ساز و کاری صورت می‌گرفت تا کمترین هدر رفت را داشته باشد ولی امروز به واسطه انتقال ثقلی بیش از 35 درصد آب انتقالی هرز می‌رود.
دولت اصلاحات براساس این طرح واگذاری 6 هزار هکتار از اراضی منطقه را به کشاورزان آغاز کرد که براساس آن هزار و 300 هکتار باغی، باغ موز 600 هکتار با سیستم آبیاری تحت فشار، 700 هکتار باغ انبه که فقط 50 هکتار آن کشت شده است با سیستم آبیاری تحت فشار به هزار و 298 نفر در قالب 118 گروه 11 نفری آغاز شد تا به هر نفر براساس قرارداد به طور متوسط 3.5 هکتار زمین زراعی و یک هکتار باغی تعلق گیرد.
براساس این گزارش: واگذاری براساس قرارداد منعقده با بهره‌بردار به صورت اجاره به شرط تملیک بود و یک درصد از بهای هزینه‌های انجام شده روی اراضی از کشاورزان اخذ و مابقی از طریق تسهیلات ارائه شده به کشاورزان به بانک زمین پرداخت شد.
پس از واگذاری این زمین‌ها، اولین اقساط بازپرداخت تسهیلات گرفته شده توسط کشاورزان در سال 1384 بود که این امر به مدت دو سال دیگر و تا پایان شهریور سال 86 تمدید شد و امروز اکثریت (حدوداً 90درصد) کشاورزان به دلایلی نسبت به پرداخت بدهی سر رسید شده خود اقدام نکرده‌اند چراکه در مجموع با توجه به اقدامات مفید و موثر صورت پذیرفته، یکسری کاستی‌ها و نواقصی در زمینه اجرای طرح به وجود آمده است که عدم رعایت مالکیت اشخاص در عرصه 6 هزار هکتاری باهوکلات توسط بانک زمین (به طوری‌که روی 740 هکتار از مستثنیات افراد طرح اجرا و بعضاً به افراد غیرمالک واگذار شده است) و همچنین عدم برخورد قانونی با معارضان و متصرفان اراضی کشاورزی تحت مالکیت بانک زمین از مشکلات عدیده کشاورزان این منطقه است.
از طرفی وجود نواقص متعدد در سیستم آبیاری تحت فشار و ایستگاه‌های پمپاژ که عملاً تامین نیاز آبی باغات را فراهم نمی‌کنند در کنار عدم مطالعه در زمینه صنایع جانبی، بسته‌بندی و عملیات پس از برداشت موجب شده است تا بهره‌وری در این حوزه به حداقل ممکن برسد.
بی‌توجهی به حضور مالکان در جلسات تصمیم‌گیری و حضور تعداد کمی از بهره‌برداران در عرصه و مشارکت پایین در مورد تصمیم‌گیری برای رفع مسائل و موانع موجود نیز به عدم رفع مشکلات و موانع تولید در منطقه منجر شده است.
با توجه به مشکلات یادشده کارشناسان معتقدند: تشکیل واحدهای روستایی با استفاده مطلق و دایم از اراضی مربوط به سهامداران، فراهم‌کردن امکانات همه جانبه برای به کار بردن ماشین‌آلات کشاورزی و کوشش در به کار بردن جدیدترین و مفیدترین روش‌های تولید، جلوگیری از خرد شدن اراضی به قطعات کوچک غیراقتصادی با توجه به وراثت، بهره‌برداری موثر از آب، زمین و وسایل کار و نیروی انسانی، کم کردن هزینه‌های تولید، اداره صحیح امور مربوط به تولید و بهره‌برداری صحیح از عوامل اصلی مدیریت، روش‌های فنی و نیروی انسانی، اعتبار و ابزار و وسایل کار، ایجاد صنایع دستی و روستایی و ترویج و توسعه فعالیت‌های غیرکشاورزی برای ایجاد و توسعه اشتغال و افزایش درآمد سهامداران و بیمه‌کردن سهامداران مشغول کار در شرکت، ایجاد و توسعه زراعت مکانیزه و تهیه وسایل، مواد و ابزار و ماشین‌آلات مورد نیاز، سرمایه‌گذاری در صنایع وابسته به کشاورزی و دامداری، پرورش ماهی و زنبور عسل و نظایر اینها و هر نوع عملیات مربوط به تولید، حفاظت، تبدیل، طبقه‌بندی، بسته‌بندی، حمل و نقل و فروش و بیمه محصولات کشاورزی و دامی می‌تواند کارگشا بوده و موجبات برون رفت صنعت کشاورزی منطقه از بحران‌های کنونی را فراهم کند.
امروز اما باید منتظر ماند و دید این حساسیت‌های موجود در این منطقه و ضرورت حفظ اشتغال موجود دستگاه‌های متولی را بر آن خواهد داشت تا ساز و کاری برای بهبود شرایط کشاورزان منطقه و توسعه بخش کشاورزی در این منطقه داشته باشند یا باید منتظر پیوستن این گروه به خیل عظیم بیکاران باشیم.
تعدادی از کشاورزان موزکار باهوکلات دشتیاری در گفت‌وگو با خبرنگار فارس اظهار داشتند: چه کسی پاسخگوی مسائل و مشکلات و خشک‌شدن اراضی موز هست و باید به کجا مراجعه کنند؟
کدخدا شی محمد باهو یکی از کشاورزان موزکار که به شدت عصبانی و ناراحت بود گفت: چندین هکتار موز کشت کرده و اکنون بیش از دو ماه است که سد پیشین خشک شده است و موزهای او دارد از بین می‌رود و کسی در این زمینه پاسخگو نیست.
وی افزود: سرمایه‌گذاری در بحث کشت موز انجام داده‌ام و اکنون ضرر زیادی را متحمل شده‌ام و موزها بیمه هم نیستند تا خسارت بگیریم و فقط بنشینم و نظاره‌گر از بین رفتن کشاورزی‌ام باشم.
شی‌محمد بیان داشت: برای پیگیری به بخشداری، فرمانداری و نماینده مجلس چابهار مراجعه حضوری و صحبت تلفنی داشته‌ایم آنان در جواب گفته‌اند صبر کنید و از خداوند کمک بخواهید تا نزولات جوی سرازیر شود ما نمی‌توانیم کاری انجام دهیم.
این باغدار در ادامه سیاست غلط مسئولان مربوط به حوزه آب و کشاورزی چابهار را سبب خشک شدن‌سد پیشین می‌داند و گفت: چند سال پیش هم با این وضعیت خشکسالی مواجه شده‌اند و اکنون با خشک‌شدن سد پیشین و از بین رفتن موزها چند هزار نفر بیکار شده‌اند و خسارات زیادی به کشاورزان وارد آمده است.
شی‌محمد خواستار کمک بلاعوض برای حفر چاه و موتور پمپ و اختصاص سهمیه گازوئیل برای چاه‌های کشاورزی شد و افزود: باید دولت به کشاورزان باهوکلات کمک بلاعوض و پرداخت خسارت بکند تا آنان ورشکسته نشوند.
عبدالله هوت یکی دیگر از کشاورزان موزکار باهوکلات که 42 هزار نهال موز کاشته بیان داشت: چند نفر از کشاورزان با خشک‌شدن سد پیشین اقدام به حفر چاه در کنار زمین کشاورزی کرده‌اند ولی امور آب و جهاد کشاورزی مانع کار شده‌اند و نمی‌گذارند چاه حفر شود و موزها را آبیاری کنند.
دادمحمد نوهانی نیز گفت: باید فکر جدی شود و چاه‌های کشاورزی که اکنون برای نجات موزها حفر می‌شود مسئولان امر کمک مالی کنند.
وی ادامه داد: هر یک از کشاورزان بیش از 10 تا 15 میلیون تومان بابت حفر چاه دارند هزینه می‌کنند و برای حفر چاه باید عمق بیش از 30 تا 40 متری آب را پیدا کرد ولی سوخت گازوئیل و موتور پمپ کشاورزی باشد تا آب استحصال و به مزارع رهاسازی شود تا شاید چند اصله موز باقی بماند.
* اکثر مزارع موز باهوکلات خشک شده است
مدیرعامل شرکت آب بران باهوکلات که مسئول توزیع عادلانه آب بین کشاورزان پروژه 6هزار هکتاری باهوکلات است، در این باره گفت: سد پیشین با 175 میلیون متر مکعب با هدف تامین آب کشاورزی 10 هزار هکتار در باهوکلات که اکنون فقط 6 هزار هکتار کشت شده را تامین می‌کند و علاوه بر آن آب شرب شهر چابهار و روستاهای پایین دست و تامین آب مناطق حفاظت شده گاندو یا تمساح پوزه کوتاه را هم تامین می‌کند.
صفر خدیر افزود: طبق برنامه پیش‌بینی شده اگر یک بار سد پیشین آبگیری شود تا پنج سال بارندگی صورت نگیرد، ذخیره آب دارد و هیچ مشکلی نه برای کشاورزان و نه برای آب شرب شهر چابهار و نه برای محیط زیست برای حفاظت از تمساح پیش نمی‌آید.
وی بیان کرد: اکنون کمتر از دو سال است که سد آبگیری نشده ولی آب آن خشک شده و موزکاران باهوکلات با مشکل جدی بی‌آبی مواجه هستند و اکثر مزارع موز خشک شده و خسارات جبران‌ناپذیری به آنان وارد شده است.
مدیرعامل شرکت آب بران باهوکلات افزود: در همان ابتدای آغاز کشاورزی در پروژه باهوکلات، آبیاری سنتی بوده است و فاصله 42 کیلومتری از سد پیشین تا بند بتنی شیرگواز و فاصله هشت کیلومتری زمین‌های کشاورزی با بند شیرگواز جمعاً 50 کیلومتر انتقال آب سد پیشین تا مزارع کشاورزی باهوکلات است که آب در رودخانه رها شده و از سد پیشین تا بند سیمانی شیرگواز هزار و 900 چاه حفر و موتور پمپ کشاورزی نصب شده و تعداد 226 چاه حفر و موتور پمپ کشاورزی نصب شده از بند شیرگواز تا پروژه 6 هزار هکتاری باهوکلات است که در رودخانه این چاه‌ها حفر شده و آب را قبل از رسیدن به پروژه باهوکلات برداشت می‌کنند.
خدیر از دلایل خشک‌شدن سد پیشین را آبیاری خارج از پروژه مزارع کشاورزی در پایین دست پروژه باهوکلات و کشت محصولات خارج از فصل به ویژه هندوانه، انتقال آب با رهاشدن در رودخانه از سد پیشین تا زمین‌های کشاورزی باهوکلات و برداشت آب قبل از رسیدن به پروژه عنوان کرد و بیان داشت: این موارد سبب شده که به جای پنج سال آبدهی سد کمتر از دو سال آب سد پیشین خشک شود و اینگونه کشاورزان باهوکلات با بحران بی‌آبی مواجه شوند.
وی گفت: باید آب با لوله از سد تا پروژه باهوکلات انتقال یابد و مقدار کمی در رودخانه رهاسازی شود و در این صورت مشکل تا حدودی حل خواهد شد.
مدیرعامل شرکت آب بران باهوکلات ادامه داد: با خشک‌شدن سد پیشین و از بین رفتن موز باهوکلات 10 هزار نفر به طور مستقیم و غیرمستقیم بیکار شده‌اند و سردخانه باهوکلات و سردخانه دمپگ نیز تعطیل شده‌اند.
خدیر خواستار انتقال آب از سد پیشین تا پروژه باهوکلات با لوله و نصب انشعاب و احداث کانال آبیاری در بین زمین‌های کشاورزی، احداث جاده دسترسی به مزارع شد و افزود: باید کارشناسی برای پروژه باهوکلات صورت گیرد تا کسی دچار خسارت نشود.