به گزارش لقمه، همان قلیان‌هایی كه به گفته آسیب‌شناسان تفریح 80 درصد دختران و پسران جوان ایرانی را تشكیل می‌دهند. اما این همه ماجرا نیست. پای قلیان به زندگی دانش‌آموزان ایرانی نیز باز شده است. نتایج یك تحقیق دیگر نیز نشان می‌دهد 64 درصد دانش‌آموزان پسر و 43درصد دانش‌آموزان دختر حداقل یك‌بار در زندگی كم‌سن و سالشان قلیان را تجربه كرده‌اند. این انتخاب برای گذران اوقات فراغت در بین ایرانی‌ها سبب شده تا پژوهشگران و جامعه شناسان انگشت اتهام خود را به سوی برنامه ریزان نشانه بروند و از خلأ برنامه‌ای مدون جهت اوقات فراغت و تفریحات سالم برای آینده سازان این مرز و بوم سخن بگویند.

با اینكه همواره متخصصان در امر سلامت نسبت به كشیدن قلیان هشدار داده‌اند اما انگار جوانان ایرانی این هشدارها نمی‌شنوند. چرا كه نه خبر ابتلا به سرطان ریه در سن پایین آنها را می‌ترساند و نه این خبر كه مصرف هر وعده قلیان معادل یكصد نخ سیگار است. حتی خانواده‌ها هم مصرف قلیان را به مصرف سیگار در بین فرزندانشان ترجیح می‌دهند. همین امر سبب می‌شود تا جامعه شناسان بیش از پیش بر دیدگاه خود پافشاری كنند.

اول جایگزین، بعد جمع‌آوری

دكتر حسین باهر رفتار شناس در این باره به تهران امروز می‌گوید: «در زندگی مدرن شهری، زمان كار كردن افراد كوتاهتر شده و اوقات فراغت مورد توجه قرار گرفته است. جوان امروزی وقتی بیكار می‌شود به‌دنبال سرگرمی و تفریحی می‌گردد كه اوقاتش را با آن پر كند. این یكی از مباحث جدی در برنامه‌ریزی دولت هاست.»او ادامه می‌دهد: «جوان امروز به غلط می‌خواهد همه مشكلاتی را كه در دل دارد، اعم از بیكاری، فقر، مشكلات عاطفی و... با دود قلیان از سینه خود بیرون بدهد.»

دكتر فراهانی رفتارشناس نیز در اظهارنظری همسو با دكتر باهر به تهران امروز می‌گوید: «متاسفانه هنوز در كشور این موضوع را باور نكرده‌ایم كه گذراندن اوقات فراغت به آموزش نیاز دارد و ضعف در آموزش برای این منظور كاملا مشهود است. نظام آموزشی و خانواده‌ها هر كدام به‌نحوی در این امر قصور كرده‌اند. اما در شرایطی كه خانواده‌ها تحت بمباران رسانه‌ای و مورد هجمه آموزش‌های غیر مستقیم و رنگارنگ هستند نمی‌توان تقصیر چندانی را به گردن آنها گذاشت.»او ادامه می‌دهد: «وقتی جوان هیچ آموزشی برای برنامه‌ریزی جهت اوقات فراغتش ندیده است، نمی‌توان از او انتظار داشت از قلیان كه كشیدنش مد شده است استفاده نكند! اگر قلیان نكشد چه باید بكند؟ جوان این پاسخ را نمی‌داند. بنابراین باید مسئولان و كارشناسان دور هم جمع شوند و برای آن برنامه‌ای تنظیم كنند.»

دكتر داور شیخاوندی جامعه شناس نیز تفریح جایگزین را پیشنهاد می‌دهد و می‌گوید: «تنها با مخالفت كردن با كشیدن قلیان و جمع‌آوری آن نمی‌توان این امر را چاره كرد. تجربه نشان می‌دهد وقتی با هر جمعی مخالفت می‌كنیم آن زمان جوانان و نوجوانان چون به خلوت می‌روند آن كار دیگر می‌كنند. اگر انتظاری دیگر از این نوع نظارت داریم پس معلوم است كه اصلا نمی‌دانیم داریم چه‌كار می‌كنیم. این اقدام به تنهایی كارساز نیست. پیش از جمع‌آوری قلیان‌ها باید تفریح سالم برای جوانان مهیا كنیم. باید انتخاب‌های دیگری در اختیار آنان قرار دهیم و در حقیقت الگوی تفریح سالم را در كشور تعریف كنیم.»

او ادامه می‌دهد: «با این نوع برنامه‌ریزی‌های تك بعدی، جامعه‌ای بیمار را به‌ وجود می‌آوریم. برای حل این مشكل باید نگرش تصمیم‌گیران عوض شود. جوانان و نوجوانان نباید بیكار باشند تا علاف سركوچه‌ها بچرخند. بعداز ظهرها باید صرف برنامه‌های تفریحی و سالم‌سازی در مدارس شود. باید قبول داشته باشیم با این شرایط اقتصادی و از این خانه‌های كوچك آپارتمانی، خیلی نمی‌توان فرد سالمی را بیرون داد.الان مدارس و مساجد می‌توانند نسل جوان را نجات بدهند. رسانه‌ها هم نقش بسیار مهمی دارند. آنها می‌توانند این نگرش باز را كه مسئولان لازم دارند تزریق كنند وگرنه جامعه به قهقرا می‌رود.» او می‌گوید: «ایجاد یك شهر شاد بر مبنای تفریح در اوقات فراغت، امنیت می‌آورد. شیوع موادمخدر یكی از پیامدهای همین محدودیت‌های موجود در مكان‌‌های عمومی است. وقتی جایی برای تفریح سالم نیست. جوانان در محفل‌های خصوصی از چند پك سیگار شروع می‌كنند تا می‌رسند به ناكجاآباد.»

ماجرا، از آغاز تا امروز

ممنوعیت استفاده از قلیان، روند پر پیچ و خمی داشته است. در سال 71 جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات، ممنوعیت استعمال قلیان را به هیات وزیران، ریاست‌جمهوری و مجلس ارائه داد كه از این سال تا سال 76 این طرح توسط هیات دولت و مجمع تشخیص مصلحت نظام تصویب شد و براساس آن استعمال سیگار و مواد دخانی در اماكن عمومی ممنوع اعلام شد. با این حال، سرنوشت قلیان مثل سیبی كه به هوا پرتاب می‌شود، چندین بار چرخید تا به زمین رسید. به این ترتیب قلیان دوباره بر میزهای قهوه‌خانه‌ها جا خوش كرد. در سال 83 باز مصرف قلیان در اماكن عمومی كشور ممنوع شد. ولی این ممنوعیت ادامه نداشت و یك سال بعد با اصلاح تبصره ماده یك آیین‌نامه ممنوعیت استعمال و عرضه سیگار و سایر مواد دخانی در اماكن عمومی، قهوه‌خانه‌ها و رستوران‌های سنتی مجاز به عرضه سیگار و مواد دخانی شدند.

اما به فاصله كمتر از یك سال، بازهم قلیان‌ها دوباره شكسته شدند! در همین مدت، هربار زمزمه‌های آزاد شدن مصرف قلیان به گوش می‌رسید، وزارت بهداشت به اشكال مختلف سعی در مقابله با این ایده‌ها می‌كرد. تا سال 86 كه زور وزارت بهداشت به سایر سازمان‌های مخالف ممنوعیت قلیان چربید و دوباره بحث ممنوعیت قلیان مطرح شد. شش سال پیش هیات دولت مصوبه‌ای داشت با موضوع ممنوعیت عرضه و استعمال قلیان در اماكن عمومی. مصوبه‌ای كه با دقت دیوان عدالت معلوم شد یك پایش می‌لنگد. پرسشی از سوی دیوان عدالت مطرح شد كه چرا این مصوبه در قهوه‌خانه‌ها اجرا نمی‌شود؟ دولتی‌ها هم به جای تجدید نظر در وضعیت قهوه‌خانه‌ها كه انتظار سایر نهادهای مرتبط بود، دو ماه بعد به پیشنهاد وزارت بهداشت –كه متولی سلامت جامعه است- قهوه‌خانه را از فهرست اماكن عمومی خارج كرد تا ایراد دیوان عدالت برطرف شود ولی در این میان شكایت انجمن مبارزه با دخانیات موجب شد تا این بار مصوبه دولت ابطال شده و رسما عرضه قلیان در قهوه‌خانه‌ها ممنوع شود.

بعد از ارسال لایحه جمعیت مبارزه با دخانیات، هیات عمومی دیوان عدالت اداری تشكیل جلسه داد و در نهایت با توجه به مغایرت این مصوبه با بند 14 از ماده 55 قانون شهرداری كه در آن قهوه‌خانه‌ها از مصادیق اماكن عمومی قلمداد شده‌اند، سرانجام در پاییز امسال مصوبه وزیران عضو كمیسیون امور اجتماعی را باطل كرد. روز گذشته نیز در حالی كه وزارت بهداشتی‌ها وظیفه این وزارت‌خانه را تنها تشكیل پرونده برای متخلفان و معرفی آنها به مراجع قضایی می‌دانند، سردار احمدی‌مقدم در باب جمع‌آوری قلیان‌ها از سطح اماكن عمومی گفت: «متولی برخورد با قلیان وزارت بهداشت است كه باید با قلیان در اماكن عمومی برخورد كند. نیروی انتظامی نیز آمادگی كامل دارد كه در این مقوله وارد شود. ولی نیروی انتظامی اولین دستگاهی نیست كه باید با قلیان برخورد كند.»