به گزارش خبرنگار پایگاه خبری لقمه، فصل زمستان در استان اردبیل به سه دوره مختلف تقسیم می‌شود؛ چهل روز اول زمستان (از ابتدای دی تا دهم بهمن) را «چله بزرگ»، ۲۱ روز بعد از آن را (۱۱ بهمن تا آخر بهمن) را «چله کوچک» و ۳۰ روز آخر فصل را «بایرام آیی» (آداب پیشواز نوروز) می‌نامند.
لازم به توضیح است چهار روز آخر چله بزرگ را «بویوک چیله» و سه روز اول چله کوچک را «کیچیک چیله» می‌گویند و از هفتم تا سیزدهم بهمن ماه هم، «خدیر» نامیده می‌شود. اهالی خلخال مراسم و آیین خاصی برای «خدیر» دارند. «آیین خدیر نبی» مجموعه‌ای از باورها و اعتقادات را در بر گرفته و به نوعی یک جشن محسوب می‌شود. به این صورت که در دو هفته آخر بهمن‌ماه رسم قدیمی «قوودالمه» را برگزار می‌کنند که موجب انس و صله رحم اقوام، بستگان و خویشاوندان می‌شود. قبل از روز موعد «خدیر نبی»، بانوان روستا یا شهر جمع شده و گندم، عدس و کنجد را روی ساچ برشته کرده و آن را برای خرد کردن به آسیاب می‌برند تا آن را برای تهیه «قووت» که خوراکی مخصوص این آیین است، آماده کنند.
«قوودالمه» شب پنجشنبه اجرا می‌شود و ظهر همان روز آش مفصلی درست کرده و بین اقوام و همسایگان توزیع می‌کنند. از غروب پنجشنبه، کم کم مهمانی این سنت قدیمی و آیین ماندگار در خلخال آغاز می‌شود. بساط شام و پذیرایی از مهمانان فراهم می‌شود. پس از خواندن قرآن، مراسم «قوودالمه» شروع شده و بانوان آرد آسیاب‌شده با مخلوطی از پوست نارنج معطر شده را از صافی عبور می‌دهند، هر زنی نیتی کرده و روی تشت مخصوص «قووت» را الک می‌کند. این جشن برای بخت‌گشایی جوانان هم مرسوم بوده و در برخی مناطق به آن «سوبای‌لار بایرامی» (عید مجردها) می‌گویند.
«قووت» از ترکیب و آسیاب کردن گندم برشته، نخودچی، عدس و غلات دیگر تهیه می‌شود. از نذری‌های دیگر که در شب خدیر پخته و توزیع می‌شود، می‌توان به آش دوغ و آش گیلدیک اشاره کرد. بخشی از «قووت» به هفت همسایه، به عنوان هدیه یا به منظور احسان برای برآورده شدن نذر فردای شب «خدیر»، داده می‌شود. این رسم دیرینه که هنوز از سوی بانوان کهنسال و به ویژه در روستاها به جا آورده می‌شود. «قاووت المخ» یا الک کردن قاووت یکی از رسوم سنتی و قدیمی در اردبیل است که در فصل سرد و درست در زمانی که طبیعت گرفتار خواب زمستانی است با آرزوی زدودن ناراحتی‌ها و ناخوشی‌ها اجرا می‌شود. قاووت در وهله اول یک غذای زمستانی مقوی است که بر اساس اقتضائات و امکانات فصل تهیه می‌شود.
در کتاب فرهنگ عامیانه درالارشاد اردبیل، به ۱۷ دانه خوراکی اشاره شده که زنان در تهیه این خوراک آن را به کار می‌برند. هر چند دلیل انتخاب به تعداد ۱۷ مورد نامشخص است اما تمامی دانه‌های خوراکی گواه از این دارد که زنان در گذشته به تناسب امکانات و مواد غذایی محدودی که در زمستان در دسترس بوده نسبت به تهیه این خوراک اقدام می‌کرده‌اند.
در این کتاب عنوان شده که مواد لازم برای تهیه قاووت گندم برشته، نخود سفید، ذرت تفت داده، شاهدانه، تخم هندوانه، تخم خربزه، بزرک، نخود سیاه‌پوست کنده، شکر، عدس، تخم کدوتنبل، هسته زردآلو، بادام سنگی، لرگه(لوبیا وحشی)، لوبیا سفید، باقلا و چشم‌بلبلی است.
در سال‌های دور اقلیم سرد و محدود بودن مراودات و رفت‌وآمدها در زمستان موجب می‌شد بازارها و مغازه‌های اردبیل به مانند امروز متنوع از میوه و سبزی و انواع خوراکی آن هم همزمان با دو چله بزرگ و کوچک نباشد.
به همین دلیل زمستان‌های سرد و طولانی با خوراکی‌های خانگی که به همت زنان خانه‌دار پخته می‌شد طعمی شیرین می‌گرفت. از جمله قره حالوا، انواع ترشی جات، مرباها و شیرینی‌ها که به مانند قاووت با مواد اولیه در دسترس طبخ می‌شد.
قاووت چنان چه از نامش پیداست غذایی قوت بخش است و همان طور که ذکر آن رفت مواد اولیه به کار رفته همه سرشار از ویتامین‌ها و املاح هستند.
باوری هم درباره تهیه «قووت» وجود دارد، بر اساس آنچه که کهنسالان و ریش‌سفیدان تعریف کرده‌اند در گذشته مقداری از «قووت» را در سینی بزرگی می‌ریختند و داخل یک اتاق خلوت می‌گذاشتند. معتقد بودند که حضرت خضر نبی با قمچی (نوعی تازیانه) این سینی را متبرک می‌کرد.
این آیین همچنان در دهه آخر بهمن‌ماه در روستاهای خلخال برگزار می‌شود و زنان روستایی دور هم جمع می‌شوند تا «قووت» تهیه کرده و رسم را اجرا کنند.
خبرنگار: محمدصالح حجت الاسلامی
بازگشت به صفحه نخست