به گزارش لقمه، مهم نیست چای به سبک جنوبی‌ها با هل وشکر دم و در استکان کمرباریک ریخته شود یا به سنت آذربایجانی‌ها، لیوانی و دیشلمه – قند پهلو- نوشیده شود، نکته اینجاست که برای بسیاری، روز با چای شروع می‌شود و با چای به پایان می‌رسد و نبود این نوشیدنی محبوب و مردمی برای عاشقانش محال است، اما چای از کجا آمده است و چه داستانی دارد؟...
تاریخچه چای
واژه چینی چای که به همین صورت به زبان فارسی وارد شده است- به نوشیدنی‌ای گفته می‌شود که از گیاهی به همین نام به دست می‌آید. تاریخچه پیدایش این نوشیدنی اساطیری که به هزاران سال پیش برمی‌گردد با افسانه‌هایی آمیخته شده که شنیدن آنها خالی از لطف نیست. براساس یکی از این افسانه‌ها، چند برگ چای بر اثر وزش باد در لیوان آب داغ «شن نونگ» امپراتور چین افتاد و او پس از نوشیدن آن، از طعمش بسیار خوشش آمد و از آن پس نوشیدن چای رواج پیدا کرد. در افسانه‌ای دیگر سالکی که مشغول مراقبه بود، از اینکه چشمانش بسته می‌شد و خوابش می‌گرفت، خشمگین شد و پلک‌هایش را برید و دور انداخت و از نقطه‌ای که پلک‌هایش بر زمین افتاد، گیاه چای رویید. فارغ از این افسانه‌های قدیمی، اولین خاستگاه چای، شمال کشور میانمار فعلی بوده است، ولی نوشیدن آن در چین رایج شده و سپس از آنجا به هند، سریلانکا و حتی آفریقا و آمریکای جنوبی راه پیدا کرده است، به طوری که امروزه کنیا و آرژانتین از بزرگ‌ترین تولیدکنند?گان چای جهان هستند. چای با اینكه به دلیل خواص و قیمت ارزانش در سراسر جهان نوشیده می‌شود، اما به جز چند کشور شرق و جنوب آسیا، در سایر نقاط جهان یک نوشیدنی جدید محسوب می‌شود. اروپاییان از قرن هفدهم و توسط هلندی‌ها با این نوشیدنی آشنا شدند و تا قرن هجدهم که ملکه انگلیس چای را به عنوان نوشیدنی صبحگاهی برگزید، به عنوان یک داروی گیاهی در عطاری‌ها عرضه می‌شد. تاریخ مصرف چای در کشور ما از این هم کمتر است. اگر از چایخانه‌هایی که به گفته جهانگردان در قرن هفدهم در اختیار اشراف و توانگران بوده بگذریم، مصرف آن به عنوان یک نوشیدنی رایج و مردمی حدود 100سال است که رایج شده، یعنی از زمانی که کاشف السلطنه، کنسول ایران در هند، این گیاه را با خود به ایران آورد و کشت آن را در لاهیجان -که به عقیده او مناسب‌ترین مکان برای این گیاه بود- آغاز کرد.
چای چیست؟
بوته‌ای سبز که انواع گوناگون آن در آب و هوای مختلف عمل آمده و به همین دلیل برحسب نوع و منطقه رویش، طعم و عطر متفاوتی دارند. برگ‌های این بوته عموما قبل از مصرف به روش‌های مختلف خشک و تخمیر می‌شوند که همین نکته باعث به وجود آمدن انواع چای می‌شود. بر این اساس چای به 9 گروه عمده طبقه‌بندی می‌شود که معروف‌ترین انواع آن به شرح زیر است:
چای سفید: از جوانه‌ها و شکوفه تخمیرنشده چای به دست می‌آید و به نسبت انواع دیگر گران‌تر است. این چای عموما در چین مصرف می‌شود ولی اخیرا در ایران هم به صورت خیلی محدود در بازار عرضه شده است.
چای سبز: مرسوم‌ترین و پرطرفدارترین چای در خاور دور و کشورهایی مانند چین، ژاپن و کره است و به دلیل خواص بی‌نظیرش، مصرف آن در سایر نقاط جهان از جمله ایران در حال گسترش است. در این روش برگ‌های چای در تابه‌های بسیار داغ خشک می‌شود تا جلوی عمل تخمیر گرفته شود و به چای سیاه تبدیل نشود.
چای سیاه: این چای در چین به دلیل رنگ نوشیدنی به دست آمده، چای قرمز نامیده می‌شود. چای سیاه در اروپا، آمریکا، آفریقا و خاورمیانه پرمصرف‌ترین نوع چای است. برای تهیه چای سیاه، برگ‌های چای روی هم انبار می‌شود تا تخمیر و در اثر مجاورت با هوا، برگ‌های آن سیاه شود. جالب است بدانید در صورتی که این عمل به درستی انجام نشود، نوعی قارچ روی برگ‌های چای ایجاد می‌شود که سرطان‌زاست.
چای زرد: نوعی چای مرغوب معروف به چای درباری که از خانواده چای سبز است، اما مرحله خشک شدن آن کندتر انجام می‌شود. این نوع چای نیز معمولا در خاوردور در دسترس است و مصرف می‌شود.
چای گل: ترکیب چای با انواع گل مانند جاسمین – یاسمن- ، برگاموت – گیاهی از خانواده مرکبات که شکوفه معطری دارد- و گل داودی و رز است. این چای‌ها، علاوه بر عطر و طعم متفاوت، خواص گل مورد نظر را نیز در خود دارند. در ایران هم از انواع گل‌ها و گیاهان مانند بهارنارنج، هل و دارچین همراه چای استفاده می‌شود.
علاوه بر انواع فوق، چای‌های دیگری مانند ژنمایکا یا نوعی چای ژاپنی که از بو دادن چای سبز و برنج قهوه‌ای به دست می‌آید، پوئر که با کره گاو کوهاندار مخلوط شده و در تبت رایج است، چای کوکیچا که در ژاپن مصرف می‌شود و از برگ‌های هرس‌شده زمستانی به دست می‌آید و چای اولونگ که نوعی چای بین چای سبز و سیاه است وجود دارند که عموما در شرق آسیا رایج هستند.
انواع چای سیاه
همان‌طور که گفته شد چای در هر منطقه‌ای که کشت شود، طعم، عطر و ویژگی‌های خاص خود را دارد. به همین دلیل چای‌ها فارغ از سبز یا سیاه بودن، در مرحله اول براساس منطقه کشت طبقه‌بندی می‌شوند؛ مانند چای آسام، دارجلینگ، سیلان و...، اما چای سیاه پس از فرآوری، از نظر فیزیکی و ظاهری به 4 گروه اصلی تقسیم می‌شود:
چای قلم: مرغوب‌ترین نوع چای برحسب اندازه برگ که خود به 3 گروه قلم ممتاز زرین، قلم ممتاز و چای قلم تقسیم می‌شود.
چای شکسته: در این نوع برگه‌ها خردشده‌تر است. این نوع هم به 3 گروه شکسته ممتاز زرین، شکسته ممتاز و شکسته تقسیم می‌شود.
چای باروتی: از مرطوب کردن و چسباندن برگ‌های خرد چای به دست می‌آید و به 2 گروه باروتی ممتاز زرین و باروتی ممتاز تقسیم می‌شود. این چای به چای کله مورچه‌ای هم شناخته می‌شود.
خاکه چای: از آن در تهیه چای‌های کیسه‌ای استفاده می‌شود و بر 2 نوع است؛ خاکه درجه 1 که از برگ‌های جوان و غنچه‌دار به دست می‌آید و خاکه درجه 2 که به نوعی ته‌مانده برگ‌های معمولی چای است که پس از طبقه‌بندی و خرد شدن به دست می‌آید.
نکات جالب درباره چای:
حیوانات گیاه چای را نمی‌خورند، به همین دلیل برای حفاظت از مزارع، دور آن بوته چای می‌کارند.
اگر برگ‌های بوته چای را نچینند و آن را به حال خود رها کنند، پس از مدتی بوته چای به درختچه و پس از آن درخت تبدیل می‌شود.
اگر چای خوب دم نکشد باعث تحریک اعصاب می‌شود، البته اساسا چای به عنوان یک محرک شناخته می‌شود.
چای سیاه مضراتی دارد که بهتر است برای از بین بردن آن و قبل از دم کردن چای، کمی آب جوش روی آن بریزید و پس از 2 دقیقه آن آب را خالی و چای را دم کنید تا از حداکثر خواص و حداقل مضرات آن بهره‌مند شوید.
انگلیسی‌ها در بسیاری موارد کمی شیر به چای اضافه می‌کنند. گفته می‌شود دلیل این کار که در گذشته میان طبقه فرودست رایج بوده، جلوگیری از شکستن لیوان‌های سفالی و ارزان آنها بوده است و اشراف که چای را در فنجان‌های چینی می‌نوشیده‌اند، نیازی به افزودن شیر نداشته‌اند.
از چای سبز برای جلوگیری از ریزش مو و از بین بردن شوره سر در تولید شامپو استفاده می‌شود.
در انگلستان مرسوم است برای سرحال ماندن و هوشیاری، حدود ساعت 11 صبح چای نوشیده شود.
در ایران چای همیشه داغ سرو می‌شود، اما چای سرد یا آیس‌تی همراه لیموترش یکی از محبوب‌ترین انواع چای در جهان است.
بعد از توریسم، سودآورترین صنعت هند تولید و صادرات چای است.
ایران دهمین تولیدکننده چای جهان است.
برگ تازه چای، حشرات، خصوصا پشه را فراری می‌دهد.
برخلاف تصور عمومی بیشترین مصرف‌کنندگان چای در جهان چینی‌ها نیستند. ساکنان امارات متحده عربی با مصرف سرانه حدود 7 کیلوگرم چای در سال چای‌خورترین مردم جهان هستند.
قوانین چای
دكتر محمدحسن انتظاری،متخصص تغذیه و رژیم درمانی درباره قوانین نوشیدن چای می گوید:
برند خاصی را نمی‌توان به عنوان بهترین نوع چای معرفی كرد. انواع چای براساس نوع فرآوری خود قابل‌تمایز هستند. آنچه در تركیب چای مفید است همان آنتی‌اكسیدان موجود در آن است. البته میزان آنتی‌اكسیدان با توجه به نوع چای متفاوت است. مثلا چای سفید كه از برگ‌های نزدیك گل تهیه می‌شود و درواقع برگ‌های تازه (جوانه‌ها) هستند که تحت عمل اکسیداسیون قرار نگرفته‌اند، حاوی بیشترین مقدار آنتی‌اكسیدان است. از سوی دیگر شدیدترین فرآوری روی چای سیاه انجام می‌شود. از این رو، هر چند ماده اولیه چای سبز و سیاه یكسان است اما با توجه به اینكه فرایند كمتری روی چای سبز انجام می‌شود، آنتی‌اكسیدان بیشتری دارد. به عنوان قانون كلی مصرف چای تی‌بگ یا پودرشده یا كله مورچه‌ای توصیه نمی‌شود زیرا احتمال اینكه رنگ مصنوعی به آنها افزوده شود به مراتب بیش از چای‌هایی است كه به صورت برگ خشك‌شده به بازار عرضه شده است. بهتر است پس از دم كشیدن چای هر چه زودتر آن را بنوشید البته نه به این معنا كه چای را داغ‌داغ بنوشید! هر چه میزان حرارت‌‌دادن چای طولانی‌تر شود، آنتی‌اكسیدان‌های آن كاهش خواهد یافت. آیس‌تی حاوی كمترین میزان آنتی‌اكسیدان است.
قوانین نوشیدن چای: چای ترکیباتی به نام تانن دارد که باعث مزه آن می‌شود. تانن‌ها با آهن رسوب ایجاد می‌كنند و این رسوب به دلیل درشتی مولکول و سنگینی، غیرقابل جذب است بنابراین در صورتی که غذای مصرفی دارای آهن باشد و بلافاصله بعد از آن چای پررنگ به مقدار زیاد مصرف شود، از جذب آهن آن جلوگیری می‌کند. بنابراین بهتر است یكی، دو ساعت پس از صرف غذا چای كمرنگ به میزان كم بنوشید. چای ادرارآور است و اگر كمی پررنگ‌تر آن را بخورید، از بدن دفع می‌شود. كسانی كه سنگ كلیه دارند یا دچار مشكلات كلیوی هستند باید در مصرف چای احتیاط كنند به‌خصوص هنگام سحری از خیر نوشیدن چای به‌خصوص چای پررنگ بگذرند.
بازگشت به صفحه نخست
نقل از :هفته نامه زندگی مثبت