به گزارش لقمه، درخت مسواک در حقیقت درختچه ای است به ارتفاع متوسط 3 متری که شاخه های زیادی دارد و این شاخه‌ها به سمت زمین خمیده هستند و دارای پوستی نسبتاً شفاف، به رنگ سبز کمرنگ تا تقریباً سفید می‌باشند. مناطق مهم رویش گیاه در جهان جنوب آسیا، ایران، مصر، هندوستان و حبشه می‌باشد و مهم‌ترین نواحی رویش آن در ایران لار، بندرعباس، میناب، مکران و چاه بهار است.

 

ترکیبات مهم
مهم‌ترین ترکیبات ریشه، ساقه و برگ گیاه شامل فلاوونوئیدها، ساپونین، تانن، ترکیبات گوگردی، بنزیل ایزوتیوسیانات، ترکیبات کلراید، فلوراید، کلسیم و سیلیسیم می‌باشد. 

اثرات مهم
* اثرات ضد میکروب

قسمت‌های مختلف گیاه مسواک به علت دارا بودن تانن، ترکیبات گوگردی و ترکیبات ایزوتیوسیانات دارای اثر ضدمیکروبی قوی و گسترده بر روی انواع میکروارگانیسم ها است. ده‌ها تحقیق در جهان نشان داده است که این اثرات به خصوص در مورد میکروارگانیسم های غیر هوازی مانند استرپتوکوکوس موتانس، که باعث پوسیدگی دندان می‌باشد، انتخابی و ایده آل است. 

* اثر ضد زخم

اثر ضد زخم چوب مسواک مربوط به وجود فلاوونوئیدها و تانن های موجود در آن است. گرچه ترکیبات دیگری در این مورد دخالت دارند و مسلماً موثر می‌باشند، ولی دو دسته مواد مذکور که اثر ضد زخم آن‌ها قوی می‌باشد، علت اصلی این خاصیت هستند.
 

* اثر دترجنت (پاک‌کنندگی و ضد جرم دندان)

کلراید قابل توجه موجود در چوب مسواک به عنوان یک دتر جنت قوی عمل نموده و از ایجاد جرم روی دندان‌ها جلوگیری می‌کند؛ به همین دلیل افرادی که به طور طولانی از چوب مسواک استفاده می‌کنند (بعضی کشورهای عربی مانند عربستان سعودی) اصولاً دندان‌های سفیدی دارند.

* اثر ضد پوسیدگی دندان

فلوراید قابل توجه به همراه ترکیبات گوگردی، تاننی و ایزوتیوسیاناید موجود در گیاه مسواک باعث خاصیت قوی ضد پوسیدگی دندان در ساقه های گیاه شده است. کلیه‌ی اثرات ذکر شده با مکانیسم‌های مربوطه پس از تحقیقات زیادی که در نقاط مختلف جهان صورت گرفته تایید شده که خلاصه ای از آن‌ها به شرح زیر است.

تحقیق یکی از دانشمندان انگلیسی بر روی افراد مسن عربستان سعودی نشان داد که اکثر آن‌ها از دندان‌هایی سالم و سفید برخوردارند و دارای کمترین بیماری‌های دهان و دندان می‌باشند. این افراد از کودکی از چوب مسواک استفاده کرده بودند؛ بنابراین احتمالاً استفاده از چوب مسواک و موضوع مذکور قوت گرفت.  

برای بررسی بیشتر و اثبات قطعی این مسئله دو گروه از دانش آموزان دو شهر عربستان که در یکی از چوب مسواک استفاده چندانی نمی‌کردند و اکثراً خمیر دندان‌های خوب و استاندارد مصرف می‌کردند و در دومین شهر که نسبت به استفاده از چوب مسواک تعصب داشتند، مورد مطالعه قرار گرفتند. تحقیق در مورد دندان‌های سالم، تعداد دندان‌های پوسیده و پیوره و یا مشکلات دیگر دهان و دندان در آن‌ها نشان داد دانش آموزانی که از چوب مسواک استفاده می‌کنند دارای وضعیت کاملاً بهتری از هر نظر نسبت به شهر دیگر داشتند. این بررسی نشان داد که مصرف چوب مسواک به خصوص در طولانی مدت می‌تواند در بهداشت دهان و دندان اثرات ایده آلی داشته باشد.

اثر ضد زخم چوب مسواک مربوط به وجود فلاوونوئیدها و تانن های موجود در آن است. گرچه ترکیبات دیگری در این مورد دخالت دارند و مسلماً موثر می‌باشند، ولی دو دسته مواد مذکور که اثر ضد زخم آن‌ها قوی می‌باشد، علت اصلی این خاصیت هستند

تحقیق جالب دیگری در این زمینه انجام شد؛ به این نحو که در یک گروه چوب مسواک به مدت چند دقیقه در دهان قرار گرفت و در گروهی دیگر از لاستیک‌های بی اثر استفاده گردید. پس از حدود 5 دقیقه بزاق دهان هر دو گروه جمع آوری شد و با روش HPLC به طور دقیق مورد مطالعه قرار گرفت. نتایج نشان داد که ترکیبات بزاق دو گروه کاملاً متفاوت است؛ به این معنا که در بزاق دهان افرادی که چوب مسواک داشتند تعدادی از مواد، املاح و یون‌های بسیار با ارزش که می‌توانند با چندین مکانیسم آثار بسیار جالب و مثبتی در جهت جلوگیری از بیماری دهان و دندان بر جای گذارند، و جود داشت. این تحقیق نشان داد که مواد موجود در چوب مسواک به راحتی و در زمان بسیار کوتاه در بزاق حل می‌شوند، در حالی که مواد موثر بسیاری از گیاهان نمی‌توانند به این سرعت در بزاق دهان حل شوند. حتی یک آزمایش ساده می‌تواند این مسئله را تایید کند. در صورتی که پوست چوب مسواک را برداریم و آن را در یک استکان آب قرار دهیم، می‌بینیم در مدت کوتاهی موادی از ساقه در آب حل شده و آب کاملاً کدر می‌شود. اگر به ته استکان نگاه کنیم املاح حل شده از چوب مسواک را مشاهده می‌کنیم. تجزیه‌ی این مواد، ترکیبات ارزشمندی را که در بزاق حل می‌شوند، نشان می‌دهد.

تحقیق دیگری در مورد اثر ضد میکروبی و ضدعفونی کننده‌ی چوب مسواک در مقایسه یا خمیردندان‌های خوب دنیا انجام شد؛ به این صورت که در تعدادی از افراد قدرت ضدمیکروبی و ضدعفونی کننده‌ی بزاق پس از استفاده از خمیر دندان در زمان‌های مختلف اندازه گیری شد. در تحقیق جداگانه ای گروه دیگری که از چوب مسواک استفاده کرده بودند، مورد آزمایش قرار گرفتند. نتایج آزمایش‌ها نشان داد که خاصیت ضدمیکروبی چوب مسواک از لحظه‌ی ورود به دهان شروع می‌شود و به مدت طولانی دوام دارد؛ در حالی که دوام خمیر دندان‌ها بسیار کوتاه بوده و قابل مقایسه با چوب مسواک نیست.

یک تحقیق بسیار ارزشمند و جالب در مورد ماده‌ی موثر چوب مسواک به نام بنزیل ایزوتیوسیاناید نشان داد که این جسم پس از ورود چوب مسواک به دهان در بزاق حل می‌شود. این ماده با یک اتم اکسیژن هیدروژن پراکسید (H2 O2) که از فعالیت میکروارگانیسم های دهان حاصل می‌شود ترکیب شده و تولید آب معمولی و ترکیب جدید اکسید بنزیل ایزوتیوسیاناید می‌کند. در این عمل اضافه‌ی آب اکسیژنه (هیدروژن پراکساید) موجود در بزاق خنثی شده و آسیب به بافت‌های مخاطی دهان را کاهش می‌دهد.

همزمان ترکیب جدید اکسید بنزیل ایزوسیاناید تولید می‌شود که قدرت ضدعفونی کننده‌ی آن از بنزیل ایزوتیوسیاناید قوی‌تر است. دانشمندان قبلاً به این نتیجه رسیده بودند که ترکیب بنزیل ایزوتیوسیاناید به مقدار کم و به طور طبیعی توسط غدد بزاقی در دهان ترشح می‌شود و این یکی از اعجازهای درخت مسواک می‌باشد که در نوع خود منحصر به فرد است.

بیش از دویست تحقیق مختلف بر روی مواد و اثرات جالب چوب مسواک انجام گرفته که از خواص منحصر به فرد آن خبر می‌دهد. پیغمبر عظیم‌الشأن اسلام، حضرت محمد (صلی الله علیه واله و سلم)، اولین معرف و توصیه کننده‌ی این چوب در جهت بهداشت دهان و دندان بوده‌اند؛ در حالی که قبل از آن مسواکی وجود نداشته است و این بسیار جالب است.

کلراید قابل توجه موجود در چوب مسواک به عنوان یک دتر جنت قوی عمل نموده و از ایجاد جرم روی دندان‌ها جلوگیری می‌کند

طریقه مصرف

در کشور عربستان سعودی و بعضی کشورهای عربی دیگر قطعات حدوداً 10 سانتی متری با قطر حدود یک سانتی متر از ساقه های گیاه به صورت بسته های 50 تا 100 عددی به وفور به فروش می‌رسد که هر قطعه از آن به مدت یک روز در آب قرار گرفته و سپس پوست همان قسمت جدا می‌شود. به این ترتیب فیبرهای طولی این ساقه به شکل مسواک در می‌آید که آن را به آرامی بر روی دندان‌ها می‌کشند. با این عمل ضمن مسواک شدن دندان‌ها مواد مختلف این چوب در بزاق حل شده و آثار مختلف آن در دهان، لثه و دندان‌ها اعمال می‌شود. هم چنین از فیبرهای نازک ساقه جهت خلال کردن دندان استفاده می‌گردد.

لازم به ذکر است که برای ما ایرانیان که از کودکی به این کار عادت نکرده ایم، این کار ممکن است صدماتی به دهان وارد کند؛ از این رو ضمن سال‌ها تحقیق نگارنده در مورد استفاده از خواص اعجاب انگیز چوب مسواک در بهداشت دهان و دندان، دهان‌شویه ای فرموله گردیده که ماده اصلی آن عصاره چوب مسواک می‌باشد و می‌تواند خواصی مشابه با چوب مسواک در دهان و دندان ایجاد کند. این دهان‌شویه به افتخار نام ایران و با استفاده از نام علمی گیاه «پرسیکا» نام‌گذاری شد.

نکات قابل توجه درباره‌ی پرسیکا
1- دهان‌شویه‌ی پرسیکا به صورت قطره 30 میلی لیتری، ساخت کارخانه داروسازی پورسینا، پانزده سال پیش (1372) و برای اولین بار در ایران تهیه شد. این فرآورده در کلیه‌ی داروخانه‌ها موجود است و بدون نسخه در اختیار مصرف کنندگان قرار می‌گیرد.

2- تاکنون هیچ عارضه‌ی جانبی در حد مصرف توصیه شده از قطره‌ی پرسیکا گزارش نشده است. گفتنی است از سرشاخه های گیاه مسواک در عربستان برای تهیه‌ی نوعی سالاد خوراکی استفاده می‌شود.

3- با توجه به خوراکی بودن هر سه گیاه به کار رفته در قطره‌ی پرسیکا، محدودیتی برای مصرف زنان حامله و یا کودکان وجود ندارد.

4- خمیر دندان پرسیکا تهیه شده از عصاره‌ی پرسیکا و دارای خواص دهان‌شویه‌ی پرسیکا می‌باشد. خمیردندان و دهان‌شویه می‌توانند مکمل هم باشند و خواص یکدیگر را تقویت کنند. خمیر دندان پرسیکا در آینده ای نزدیک وارد بازار خواهد شد.

5- استفاده از قطره‌ی پرسیکا برای تمام افراد (سالم و یا دارای مشکلات دهان و دندان) بلامانع است. میزان مصرف برای افراد سالم حداقل یک نوبت در روز پس از مسواک شب می‌باشد و بهتر است پس از مصرف دهان شسته نشود. افرادی که مشکلاتی از جمله تورم لثه، درد، پیوره و ... دارند، بهتر است به غیر از یک نوبت شب، یک یا دو نوبت بعد از صبحانه و یا نهار نیز از آن استفاده کنند.

6- برای هر بار 15 قطره را در دو قاشق غذاخوری آب ریخته و وارد دهان می‌کنیم؛ سپس چند ثانیه در دهان گردش داده (حداقل 30 ثانیه) و آن را دور می‌ریزیم (چنانچه خورده شود مشکلی پیش نخواهد آمد). بهتر است بلافاصله بعد از آن چیزی خورده نشده و دهان شسته نشود تا اثر آن برای مدت طولانی در دهان بماند.

7- برای کنترل خونریزی بعد از اعمال جراحی و یا کشیدن دندان‌ها، به خصوص دندان‌های عقل و بزرگ، بهتر است قطره با غلظت بیشتری مصرف شود (30 قطره را در دو قاشق آب ریخته و هر 2 ساعت دهان‌شویه را در دهان گردش دهید).

8- برای بدست آوردن نتایج بهتر از دهان‌شویه پرسیکا بهتر است راهنمای همراه دارو مطالعه شود.

9- افرادی که به هر دلیلی لثه های نرم دارند و یا از داروهایی مصرف می‌کنند که به این مشکل دچار هستند، می‌توانند از دهان‌شویه پرسیکا جهت سفت شدن لثه و جلوگیری از لق شدن دندان‌ها استفاده کنند.


دکتر محمدحسین صالحی سورمقی دکترای تخصصی فارماکوگنوزی

نقل از :دنیای تغذیه، شماره 81