جوان هایی که امروزه به باشگاه های ورزشی می شوند تا به اصطلاح خودشان، هیکل بسازند، معمولا یکی از این نوشابه‌های انرژی‌زا در دستشان وجود دارد. برخی از آنها هم که بدون نوشیدن هر روزه آنها نمی‌توانند زندگی کنند یا حتی آنان که دوست دارند تمام طول شب و روز را یک سره سرحال و پر انرژی باشند، به شدت به این قوطی ها وابسته‌اند.
بد نیست بدانیم این نوشابه‌ها که به تازگی بسیار پر طرفدار شده‌اند از کجا آمده اند و از چه چیز تشکیل شده‌اند؟


نوشابه ی انرژی ‌زا همانطور که از اسمش پیداست، باید به شما انرژی مضاعف بدهد، اما دقت در اجزای تشکیل دهنده آن حقایق دیگری را هم آشکار می‌کند.
این نوشابه‌ گرچه حاوی انرژی است، اما به طور خاص از کافئین و شکر تشکیل شده‌ است و در واقع این انرژی به بدترین شکل موجود برای افراد تولید می‌شود.
یک قوطی نوشابه‌ی انرژی‌زا معمولا 80 میلی گرم کافئین (دقیقا به اندازه کافئین موجود در یک فنجان قهوه) دارد که بسیار زیاد است، در حالی که یک قوطی سودا(نوشابه گازدار) به طور متوسط 18 تا 48 میلی گرم کافئین دارد.
نوشابه های انرژی‌زا مقدار زیادی کافئین و شکر دارند تا بتوانند به اصطلاح انرژی تولید کنند و برای افرادی ساخته شده اند که می خواهند در سر تا سر روز، بیش از حد انرژی داشته باشند.
بر اساس گزارش انستیتو مارین هیچ دلیل علمی برای یافتن این موضوع که المانهای بدون کافیین در این نوع نوشابه‌ها به بالا بردن فعالیت مغزی یا فیزیکی کمک کنند وجود ندارد. بنابراین کافیین تنها مورد یافت شده در این نوع نوشابه‌ها می‌باشد که به بالا بردن فرایندهای مغزی و جسمی کمک می‌کند.

تاریخچه

نوشابه‌های انرژی زا اولین بار در اسکاتلند در فرمی به نام Irn-Bru در سال 1901 ساخته شد.
در کشور ژاپن قدمت این نوشابه ها به سال1960 برمی گردد، در آن زمان این نوشیدنی در بطری های دارو به فروش می رسید. آندسته از کارگران ژاپنی که مجبور بودند شب ها بیدار بمانند از آن استفاده می کردند. لازم به ذکر است که اوایل قرن21، افزیش تعداد و نوع این نوع نوشابه ها، بازار نوشابه های الکلی را تحت تاثیر قرار داد.


در کره جنوبی محصول genki drinks نوعی نوشابه انرژی زا می‌باشد که در مجموعه salaryman قرار داده شده و به فروش می‌رسد.
در انگلستان، Lucozade Energy در سال 1929 به عنوان یک داروی بیمارستانی برای احیا به کار می‌رفته که در اوایل دهه 1980 این نوع دارو به مدلی از مایع تحت عنوان بازیافتن انرژی از دست داده شده تغییر داده شد.
در سال 1994، اولین نوشابه انرژی زای اروپایی، با نام Power Hourse ساخت یک کمپانی اتریشی وارد بازار شد. این نوشابه در بسیاری از کشورها هنوز به فروش می رشد، اگرچه رقیب این کمپانی که ان نیز اتریشی می‌باشد Red Bull را وارد بازار کرد و Power Hourse فروش سابق خود را از دست داد. در سال 1995، کارخانه Pepsi نوشابه‌ای با نام Josta که اولین نوشابه انرژی زای آمریکایی بود را وارد بازار کرد. Red Bull در سال 1997 به آمریکا معرفی شد و حدوداً 47% از سهم بازار این نوع نوشابه‌ها در آمریکا را در دست گرفت. در سال 2001، فروش نوشابه‌های انرژی زا در آمریکا به 8 میلیون در سال (فقط خورده فروشی) رسید. 5 سال پس از ان در هر سال رشدی 5% ایی برای این نوع نوشابه وجود داشته و در سال 2005 ،3 میلیارد دلار از این نوع نوشابه در این کشور به فروش رفته است. نوشابه‌های انرژی زای رژیمی نرخ فروشی دو برابر انواع عادی خود دارند که تخمین شده شده که در سال 2006 این میزان به 4 میلیارد دلار برسد. Goldman Sachs و Mintel پیش بینی نموده اند که بازار فروش نوشابه‌های انرژی زا در سال 2010 به 10 میلیارد دلار برسد.کمپانی های عظیمی مثل Pepsi،Coca-Cola, Molsonو Labatt کوشش کرده اند که از ابداعات کمپانی های کوچک در این رابطه بهره بگیرند. نوشابه‌های انرژی زا همچنان به عنوان ادغام شونده با محصولات الکلی رایج هستند. این نوع نوشابه‌ها معمولاً برا ی اقرا جوان بسیار جذب کننده می‌باشند. حدوداً 65% از کسانی که از این نوع نوشابه‌ها استفاده می‌کنند زیر 35 سال سن دارند، 65% از مردان خریدار این نوع نوشابه‌ها هستند.

بسته بندی

در سال 2002 ، CCL Containerو Mistic Brands با همکاری یکدیگر مدلی از Mistic RĒ™ ارائه دادند. نتیجه کار نوعی قوطی های قابل بازیافت از نوع الومینیوم بود. از ان به بعد، بسیاری از نوشابه ا ی انرژی زا در این نوع بسته بندی به بازار ارئه شدکه توسط کمپانی CCL ساخته می‌شوند.Coca-Cola دو نوع ازاین بسته بندی ها به شکل گلوله تفنگ و پیچ در قالبهایی الومینیومی وارد بازار کرد.



محتویات


1. کافئین :

نوشابه های انرژی زا بطور متوسط حاوی 60 تا 80 میلی گرم کافئین هستند که بطور نمونه نوشابه های کولا حاوی 50 میلی گرم و یک فنجان قهوه حاوی 60 تا 90 میلی گرم کافئین می باشد. کافئین علاوه بر اینکه یک محرک است. بعنوان یک چربی سوز نیز به حساب می آید و در بیش از 60 گیاه یافت می شود. این ماده در گیاهان نقش آفت کش را دارا بوده و باعث مرگ یا فلج شدن حشراتی که از گیاهان حاوی کافئین تغذیه می کنند ، می شود.
کافئین یک محرک برای سیستم عصبی مرکزی است و بطور موقت باعث رفع خواب آلودگی می شود. از سایر اثرات کافئین بر روی بدن می توان به رفع خستگی، افزایش تمرکز، اتساع عروق خونی. افزایش عملکرد جسمی و ذهنی، افزایش استقامت و ادرار آوری. شل کردن عضلات صاف نایچه ها و افزایش اسید معده اشاره نمود.
نکته جالب در مورد کافئین این است که این ماده اثر داروهای تجویز شده برای تشکیل سردرد را تا 40 درصد افزایش می دهد. اما با توجه به اثرات مثبت کافئین بر روی بدن باید در مصرف آن اعتدال را رعایت نمود زیرا مصرف بیش از اندازه کافئین باعث ایجاد وابستگی به کافئین با کافئینیسم می شود که علایمی نظیر اضطراب، تحریک پذیری، انقباض عضلات، عصبی بودن، بی خوابی، تپش قلب و زخم معده را به همراه دارد.

2. تائورین:

تائورین از گروه آمینو اسیدهای غیر ضروری است. آمینو اسیدهای غیرضروری آمینو اسیدهایی هستند که بدن نیازی به دریافت آنها از محیط خارجی نداشته و خود توانایی ساختن آنها را دارد. البته ساخت تائورین در بدن، بسته به شرایط آن متفاوت است و در بعضی از مواقع مثلاً در زمان استرس، خستگی و بیماری ها نیاز بدن به تائورین افزایش می یابد و در آن هنگام بدن قادر نخواهد بود این ماده را به اندازه کافی و مورد نیاز تولید نماید.
از جمله نقش های تائورین در بدن می توان به ساخت بافت عضلانی اشاره نمود. تائورین از اجزای اصلی صفرا است که به منظور هضم چربی ها، کنترل کلسترول خون و جذب ویتامین های محلول در چربی به آن نیاز داریم. تائورین به همراه روی برای سلامتی چشم ها و حس بینایی لازم است. تائورین نقش سم زدایی از بدن را دارد، زیرا بعنوان یک آنتی اکسیدان نیز محسوب می شود. همچنین این ماده باعث کاهش فشار خون در بدن شده و برای درمان اضطراب، بیش فعالی، فعالیت ضعیف مغز، صرع و آب رسانی به مغز نیز مفید است. مصرف تائورین موجود در نوشابه های انرژی زا باعث تحریک سیستم عصبی، افزایش انرژی، رفع خستگی، نشاط آوری، افزایش استقامت و رفع استرس می شود. برخی از پژوهش ها حاکی از آن است که تائورین احتمال مصرف الکل را در مصرف کنندگان افزایش می دهد.

3. عصاره گوارانا :

گوارانا از گیاهان منطقه آمریکای جنوبی است. این گیاه نیز از جمله گیاهان حاوی کافئین است. عصاره این گیاه خاصیت محرک سیستم عصبی مرکزی، افزایش گوش بزرگی، افزایش انرژی، چربی سوزی و ادرارآوری را دارد.

4. عصاره جین سینگ :

یک گیاه آسیای شرقی است که مصرف آن باعث افزایش مقاومت بدن نسبت به استرس، تقویت حافظه، تقویت سیستم ایمنی و عصبی و افزایش شادابی و انرژی، رفع خستگی کاهش قند خون و کاهش عوارض پیری می شود. عوارض مصرف بیش از حد آن شامل بی خوابی، تهوع، سردرد، اسهال، افزایش یا کاهش فشار خون می شود. البته میزان جین سینگ در نوشابه های انرژی زا کمتر از آن است که موجب این عوارض گردد.

5. عصاره جینگو بیلو یا Ginko Biloba :

یک گیاه بومی کشور چین است که اثرات مصرف آن شامل بهبود یادگیری و حافظه، بهبود تمرکز، بهبود گردش خون، ضدافسردگی، خاصیت آنتی اکسیدانی و ضدسرطانی دارد.

6. ال- کارنتین ( l-Carnitine ) :

یک نوع آمینو اسید است که توسط کبد تولید می شود و در متابولیسم چربی ها نقش دارد.

7. Glucuronolactine :

یک نوع کربوهیدارت است که بطور طبیعی از متابولیسم گلوکز در کبد ساخته می شود و یک محرک بوده و در تقویت حافظه افزایش تمرکز و رفع خستگی مفید است.

8. قندها ( Sugars ) :

نوشابه های انرژی زا حاوی مقادیر زیادی از قندهای طبیعی و یا شیرین کننده های مصنوعی هستند.

9. متیل زانتین ها ( Metul Xanthines ):

یک الکالوتید است که بعنوان محرک سیستم عصبی فعالیت می کند.

10. ویتامین های گروه B :

این ویتامین ها در متابولیسم و افزایش سطح انرژی بدن نقش دارند.

11. اینوسینول ( Inositol ):

یکی از اشکال ویتامین B است.

12. آنتی اکسیدان ها:

ویتامین های A.B.C و سلنیوم بعنوان آنتی اکسیدان ممکن است در نوشابه های انرژی زا وجود داشته باشند.

13. کراتین :

یک اسید آمینه است که در بدن انسان در طی سوخت و ساز پروتئین تولید می شود و انرژی مورد نیاز عضله را تأمین می کند.

14. طعم دهنده ها و رنگ های غذایی


تفاوت نوشابه های انرژی زا با نوشابه های ورزشی :

نوشابه های انرژی زا با نوشابه های ورزشی ( brinks sports ) متفاوت هستند. اکثر نوشابه های انرژی زا شکر و کافئین فراوان دارند، در حالیکه نوشابه های ورزشی برای متعادل کردن میزان مواد قندی، آب و مواد مغذی مصرف می شوند و درصد به کار رفته این مواد در آنها معادل مقداری است که در بدن موجود است.

عوارض جانبی

با وجود آن که سازندگان این نوشابه ها مدعی هستند که آنها کاملا بی خطر هستند، اما پزشکان عقیده دیگری دارند. آنها معتقدند آنچه که این انرژی کاذب را در بدن افراد به وجود می‌آورد، تنها به دلیل وجود مقدار بسیار زیادی شکر و کافئین است که برای بدن بسیار ضرر دارد.
از نظر آنها وجود کافئین در این نوشیدنی باعث می‌شود که خواب افراد به شدت به هم بریزد و در واقع آنها بی خواب شوند. وجود فعالیت‌های شیمیایی و اختلال در هورمون ها در مغز نیز که به همین خاطر پدید می‌آیند، سبب بالا رفتن ضربان قلب شده و فعالیت چشم را مختل می‌کنند.
همچنین کبد مقدار بیشتری قند را به جریان خون می‌فرستد تا انرژی بیشتری تولید شود و این اتفاقات ناخوشایند در واقع همان هایی هستند که به انرژی دار شدن شما کمک می‌کنند.
بررسی «كمیته علمى غذاى كمیسیون اروپا" ( SCF ) در مورد خطر كافئین موجود در نوشابه هاى انرژى زا نشان می‌دهد كه گرچه این نوشابه ها در مقدار متعادل براى مصرف عمومى بى خطر هستند، اما كودكان و نوجوانانى كه دو قوطى یا مقدار بیشترى از این نوشابه ها مصرف مى كنند ممكن است دچار تحریك پذیرى و اضطراب شوند.
همچنین این کمیته توصیه کرد زنان باردار این نوشابه ها را مصرف نكنند چرا كه اثرات كافئین بر روى جنین نامعلوم است.
در کنار این مشکلات، مختل شدن کار کلیه باعث می شود مقدار بیشتری آب بدنتان از دست برود که اگر در حال ورزش کردن هم باشید و عرق کنید، به سادگی ممکن است به خاطر این دو علت دچار افت شدید آب در بدنتان شوید.
سکته قلبی و مغزی در افرادی که مبتلا به صرع یا بیماریهای مغزی یا قلبی می‌باشند از عوارض جانبی نوشابه‌های انرژی زا است. فرانسه پس از مرگ راس کانی قهرمان 18 ساله والیبال که بر اثر استفاده 4 قوطی از red bull رخ داده بود، این نوشابه را ممنوع اعلام کرده است. کمیته علمی فرانسه اعلام کرد که Red bull میزان بیش از حد نرمالی کافیین دارا می‌باشد. دانمارک نیز این نوع خاص از نوشابه انرژی زا را ممنوع اعلام کرد. همچنین انگلستان بازرسی هایی در این رابطه انجام داد و پس از ان در مورد استفاده از این نوع نوشابه برای زنان باردار هشدارهای جدی اعلام نمود.
کودكان كم سن، افرادى كه به كافئین حساسیت دارند، مبتلایان به بیمارى هاى قلبى و زنان باردار (به خصوص در سه ماه اول حاملگى) نباید از این نوشابه‌ها استفاده كنند.
در نهایت باید گفت نوشیدن این نوشابه‌ها برای مقدار بسیار کم بی خطر است، اما مصرف روزانه ی آن با وجود کافئین بسیار در آن، مطمئنا شما را به مشکلات بسیاری دچار خواهد کرد که اعتیاد به آن یکی از آنهاست.



نوشابه های انرژی زا برای دندانها مضر هستند

آنچه تولید کنندگان نوشابه های انرژی زا در مورد تاثیرات این نوشابه ها عنوان می کنند غیر واقع بینانه است و درصد بالایی از مواد فاسد کننده دندان در آنها وجود دارد.
این نوشابه ها به تقویت انرژی برای مدت کوتاهی کمک می کنند اما به دلیل دارا بودن اسید برای سلامت دندانها مضرند.
متخصصان دندانپزشک معتقدند که مواد بکار رفته در این نوشابه ها نه تنها برای سلامت دندانها بلکه برای سلامت دهان و لثه ها مضر بوده و موجب ابتلا افراد به پرفشاری خون نیز می شوند.
تحقیقات اخیر نشان داده استفاده از موادی که به سلامت دندانها اسیب می زند تا حد زیادی مسئول بروز پوکی استخوان در افراد نیز می باشد.
مشخص شده اگر تا 30 دقیقه پس از مصرف این نوشیدنی ها مسواک زده نشود مواد موجود روی دندانها سخت تر شده و به راحتی از روی دندانها و لثه ها پاک نخواهند شد.



آیا نوشابه های انرژی زا اعتیادآور هستند؟

تنها مواد اعتیادآوری که در این نوشابه ها وجود دارند، «کافئین» و گیاه «گوارانا» ( guarana ) است که مصرف زیاد و طولانی مدت آن ها باعث عادت می شود.(درصد این مواد در نوشابه های انرژی زا تقریبا با مقدارشان در قهوه برابراست، البته میزان کافئین در انواع مختلف قهوه ها بسته به میزان برشته شدن دانه هایش، متفاوت است) و از آنجائی که ترک این مواد، کار سختی نیست و سردرد از اصلی ترین عواقب آن است، باید گفت که اعتیاد به نوشابه های انرژی زا معمولا جنبه روانی دارد.

تاثیر بر کارکرد ورزشی

شكى وجود ندارد كه كافئین كاركرد ورزشى را در ورزشكاران نخبه افزایش مى دهد و براى همین است كه كمیته بین المللى المپیك مصرف كافئین از حدى به بالا را ممنوع كرده است و آن را دوپینگ مى شمارد. ( با آزمایش ادرار مى توان میزان كافئین مصرفى را تعیین كرد ) بنابراین ورزشكاران نخبه باید به خصوص در حوالى زمان مسابقه در مورد میزان مصرف كافئین احتیاط به خرج دهند.
مسئله مهم‌تر خطراتى است كه ممكن است ورزشكار را به علت مصرف زیاد كافئین تهدید كند.
همانطور كه گفته شد مصرف زیاد كافئین باعث افزایش تعداد ضربان قلب مى‌شود و ممكن است به وجود آمدن ریتم‌هاى نامنظم قلبى را باعث شود.
مواد محركى مانند كافئین مى‌توانند باعث از دست رفتن هماهنگى عضلانى شوند و توانایى بدن را در حفظ یك درجه حرارت معین دچار اختلال كنند.
این اثر به علاوه اثر ادرارآور كافئین به خصوص هنگامى كه ورزش در آب و هواى گرم انجام مى شود ممكن است باعث گرمازدگى و كم آبى شود.به طور خلاصه به جز افرادى كه مصرف كافئین براى آنها نامناسب است و در بالا ذكر شد، نوشابه‌هاى انرژى زا را در مقدار متعادل مى‌توان مصرف كرد.

مصرف دوز بالای نوشابه‌های انرژی زا

مصرف این نوشیدنی‌های حاوی كافئین هرچند راهی برای كسب انرژی بیشتر است اما اگر به مقدار زیاد استفاده شود پیامدهای نامطلوبی در پی خواهد داشت.
دكتر دی رولنیز، متخصص تغذیه در مركز پزشكی منطقه‌ای بایلور در گراپوین‌ تصریح می کند: مصرف كننده‌های نوشیدنی‌های انرژی زا باید مراقب مقدار كافئینی كه در روز مصرف می‌كنند باشند چون مقدار بیش از حد این ماده می‌تواند باعث بروز حالت تهوع، دلشوره و عصبانیت شود.
‌زمانی بود كه ما مقدار كافئین مورد نیاز خود را از قهوه و نوشابه كولا می‌گرفتیم اما امروزه تعداد زیادی نوشابه‌های حاوی كافئین زیاد به بازار آمده‌اند و باید مراقب باشیم كه در صورت استفاده از آنها طی یك دوره 24 ساعته چقدر از این ماده وارد بدنمان می‌شود.
اگر بدانید كه حداكثر مصرف روزانه 400 میلی گرم است پس باید به برچسب روی قوطی نوشابه توجه كرده و اطمینان حاصل كنید كه بیشتر از این مقدار در طول یك روز مصرف نكنید.
به گفته این متخصص بهداشتی ؛400 میلی گرم تقریبا معادل فقط یك قوطی نوشابه انرژی زا و یا دو فنجان قهوه است. بیشتر از این مقدار می‌تواند باعث بروز حالت تهوع، دلهره و نگرانی، تپش قلب و در موارد نادر علایم شدیدتر شود.
هم چنین ممكن است شما به دلیل مصرف زیاد كافئین كارتان به بیمارستان بكشد و علائم شبه آنفلوآنزا داشته باشید اما باید بدانید كه این علایم در واقع بخاطر دوز بالای كافئین در بدنتان است. به همین خاطر هرچند ما در مورد كافئین مانند یك دارو احتیاط نمی‌كنیم اما باید بدانیم كه این ماده هم مثل داروها اگر بیش از حد استاندارد استفاده شود عوارض جانبی در پی خواهد داشت.
وی می گوید: در حین ورزش كردن از مصرف نوشابه‌های انرژی زا پرهیز كنید چون آب بدن شما به میزان زیادی از دست خواهد رفت.
او تاكید كرد: علاوه بر كافئین بیشتر این نوشیدنی‌های انرژی زا حاوی مقادیر بسیار زیادی قند و سدیم هستند كه برای افراد مبتلا به دیابت و یا دارای فشار خون بالا بسیار خطرناك هستند. از سوی دیگر، گروهی از كارشناسان اعلام كردند كه رشد نرخ مصرف این نوشیدنی‌ها در بین نوجوانان باعث تشدید نگرانی مسوولان مدارس و كاركنان مراقبت‌های بهداشتی شده است.
پژوهشگران می‌گویند: مصرف زیاد این نوشابه‌ها با افزایش پرخاشگری و رفتارهای پرخطر در بین نوجوانان در ارتباط است.
هنوز كسی نمی‌داند كه این نوشیدنی‌ها بتوانند باعث بروز چنین پیامدهایی شوند اما والدین باید آگاه باشند كه نوجوانانی كه تمایل به سوء مصرف كافئین دارند احتمال این كه به رفتارهای پرخطر دست بزنند بسیار بیشتر است.
طبق آمار ثبت شده در سالهای اخیر چندین مورد اورژانس و خطرناك از بستری نوجوانانی گزارش شده كه به دلیل مصرف زیاد این نوشابه‌ها دچار تپش قلب شدید، دلواپسی و دلشوره شدید و تعرق زیاد راهی بیمارستان شدند.
در حال حاضر هیچ تعریف قانونی برای این نوشیدنی‌ها وجود ندارد. هر چند برخی از آنها حاوی ویتامین و مواد گیاهی مفیدی هستند اما مصرف كافئین زیاد موجود در آنها می‌تواند تهدید كننده و خطرناك باشد.
طبق آمار، مردم اروپا بیش از 17 میلیارد دلار صرف خرید نوشابه‌های انرژی زا در سال 2007 كرده‌اند. 

تهیه کننده : محمود کریمی